BUSHE KUTI NASANGA ICILONGANINO
CAKWA LESA ILELO?

Inshita ne nshita Lesa alakwata imbila ukulingana ne mifwaile ya nkulo; imbila yakwafwa Adam na Eva lintu babembwike, imbila ku calo ilintu mulamba wa citalawe talaisa, imbila ku bena Israeli iyakusoka abantu libe abena Syria nangu abena Babyloni tabala basansa. Lintu Yesu aishile pe samba lyacalo alikwete imbila kuba muli ulya mukulo. Ilelo Lesa nakwata imbila ya uno mukulo. Nga mwabelenga Ubusolokololo 12 elyo na 14 emo mwalasanga imbila intu Lesa akwete ku nkulo ino. Muli cino cisambililo elyo nefisambililo ifilekonkapo emo twalasambilila pambila intu Lesa akwatile inkulo ino.

1. YESU APANGA ICILONGANINO

Imikalile elyo nemifundishishe yakwa Yesu yalengele ukwikatanye cilonganino. Abasambi baikatene buumo muli Yesu. Paulo apalenye uku kwikatana buumo nga filya ciba mu cupo 2 Abena Korinti 11:2 pasangwa aya mashiwi "…Pantu na mulengele ukukobekelwa kuli Kristu ukuti nkamupele ku mulume umo ngo ushatala opwa, uwa musangwela." Ukulingana na Paulo icilonganino ni namayo uuli ninacisungu uuli na bwinga wakwa Yesu, ici cilangililo ica yana pa cilonganino ca temwikwa na Yesu.

Mucipingo cakale twaumfwa ifyo Lesa asalile no kutemwa uluko lwa bena Israeli no kweba uluko lwa bena Israel ati "Nga nabwinga walintemwa" (Yeremia 2:2); elyo "naine ndimulume obe" (Yeremia 3:14).

Mwibuku lya busokololo namo icilonganino bacipashya ku mwanakashi: Busokololo 12:1 pali amashiwi aya "kabili mumulu mwamwenwe icishibilo cikalamba, umwanakashi akupene (afwele) akasuba, no mweshi mwi samba lya makasa yakwe, napa mutwe wakwe icilongwe ca ntanda ikumi na shibili."

(1) "Namayo naikupa akasuba" Ici capilibula ukuti icilonganino cilebengeshima nga kasuba kumulandu wa bukata bwakwa Yesu uuli mukati ka cilonganino. Yohane 8:12. Yesu atila ati "Nine lubuto lwacalo" ulu lwine lubuto lubengeshima ukupitila mu basambi mucilonganino, nabo basanguka lubuto lwa calo (Mateyo 5:14).
(2) "Umweshi mwisamba lya makasa yakwe" Umweshi ulepilibula icinshingwa nangu ifilangililo fya mbila nsuma ifyo fintu fyalecitwa ukusobelwa ukwisa kwa kwa Yesu mu cipingo cakale.
(3) "Icilongwe cantanda iuimi na shibili" Ishi ntanda ikumi nashibili shimininako balya abali basambi bakwe Yesu, impalume she nte pali Yesu abo amashiwi yabo yacili yalebengeshima ukufika ne lelo.

2. ICITAMBA IFYO SATANA ACIMFISHIWE

Ukulingana no kulondolola kwakwa Yohane ukwisa kwa mwanakashi pa cintamba kwa leta uluntu pafili no kucitika:

"Ali ne fumo, kabili akuta pakukomwe fumo no kucula pa kupapa. Elyo mu mulu mwamwene icishibilo cimbi; moneni cing'wena cikalamba icakashika icaba ne mitwe cinelubali ne nsengo ikumi, na pa mitwe ya ciko ingala cinelubali; kabili umucila wa ciko wakule icakaniko ca pali fitatu ca ntanda sha mumulu, no kushiposa pe sonde. Awe icing'wena caiminine ku cinso ca mwanakashi uwalaswa apape, ukuti ilyo apapa cilye umwana wakwe. Wene apapile umwana, umwana umwaume uuli no kucemene nko shonse ku nkonto ya cela; Kabili umwana wakwe aliulwililwe kuli Lesa, na ku cipuna cakwe ca bufumu." - Busokololo 12:2-5.

Apa twamonamo ifintu fitatu ifikankala mu cintambe ci:

(1) Umwanakashi uyo uuli cilonganino cakwa Lesa.
(2) Umwana umwaume afyalwa kumwanakashi uyo "walwililwe kuli Lesa na ku cipuna ca bufumu" uyo uwali "nokwisa teka inko shonse." Ni Yesu fye-mpo e mwana uwafyelwe pe samba lya calo uyo asendelwe ku mulu no kuya ikala pa cipuma ca bufumu uyo uuli nokwisa teka inko shonse isha pano isonde.
(3) Icing'wena cile mininako kasebanya uuli ni satana. Awe kwabukile ubulwi mumulu, Mikaele naba malaika wakwe baile no kulwa ne cing'wena, naco calwile, naba malaika wa ciko, lelo balifililwe kabili tabala tampa caposelwe panshi icisoka icikote icitwa kasebanya, kabili satana icilufya bonse abaikala mu calo conse ca poselwe pe sonde na ba malaika wa ciko baposelwe pamo naco (Busokololo 12:7-9).

Ici cimonwa cibe ca anguka ukumfwa nga twaishiba umulolele ifi fisontelo. Lintu satana nabangeli bakwe "ba lufishe apakwikala mu mulu," ba ba "sukushile pe sonde." Lintu Yesu afyelwe ici cine cing'wena ca eseshe ukuti cinga mwipaya, lelo califililwe mpaka Yesu "ba musompola" no kuya ikala pa cipuna icafumu mu mulu.

Ukufwaya kwa kwa satana ku pase cilonganino cintu Yesu ashile. Lintu Yohane alelemba ubusokololo alimwene mucimonwa inkondo pakati kakwa Yesu na satana. Lintu inkondo yafikile pali nanka na Yesu ali pa musalaba, Yohane aumfwile ishiwi ukufuma mumulu lileti:

"Nomba fyaise pusukilo na 'maka, no bufumu bwa kwa Lesa wesu, no lupaka lwa kwa Kristu wakwe: ico aposelwe kashinina wa bamunyinefwe, uubashinina ku cinso ca kwa Lesa wesu akasuba no bushiku." - Busokololo 12:10. (Moneni na Yohane 12:31 elyo na Luka 10:18).

Imfwa yakwa Yesu palupanda yaponeshe satana pa musau. Imfwa yakwa Yesu palupanda yashinikinshe ubuteyanishisho bwe "pusukilo" no kupela "amaka" yaku cimfya ubucenjeshi bwa kwa satana. "Ubufumu bwa kumulu" bwaisa pabwelu na maka yakwa Yesu ukuba ndubulwila wesu mumulu elyo no kube mfumu fya fikilishiwa.

"Nomba ipusukilo lya isa" cile landa ukuti ubukabilo bwa nkulo nomba na bwisa. Ukufyalwa kwakwa Yesu, kalubula we calo conse, kwafikilishiwa (apakupenda 5). Nangu amatunko yakwa satana yafule shani, Yesu acimifishe yonse amatunko mu bwikashi bwa kwe, ne mfwa no bututubuko bwakwe filanga fye uku cimfya (apakupenda 10). Satana bali mucimfya, calipwa (apakupenda 7-9). No lupanda lwa sanikilwa mu maka aya fikapo.

Ukubilikisha ukulelando kuti, "ubupususho na bwisa" tabwasekeshe Yphane fye eka, iyo, lelo isondo lyonse:

"Eico sangalaleni mwe myulu na mwebaikalamo, kalanda kuli imwe mwe calo na bemba! Pa kuti kasebanya naikila pali imwe, ali ne cipyu cickalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye." - Ukusokoloa 12:12.

Imyulu yonse yasekelele ukucimfya kwa kwa Yesu. Imfwa yakwa Yesu palupanda ya o nawile amapange yonse yantu satana apekenye ayakwikala kumulu pakashita kamo kene alufishe na maka ye sonde lino.

3. INKONDO PAKATI KA CILONGANINO NA SATANA

Libe Yesu talaya kumulu alipangile icilonganino (icileitwa umwanakashi). Imfwa yakwe Yesu palupanda yapele amaka ku cilonganino ukucimfwa satana.

"Kabili bene bamucimfisha ku mulopa wa mwana wa mpanga nakucebo cabu nte bwabo; kabili tabatemenwe imyeo yabo ukufika na ku mfwa." - Busokololo 12:11.

Imfwa yakwa Yesu yapela amaka ku cilonganino pamo nge cisabo cakucimfwa kwakwe. Imfwa yakwa Yesu palupanda ya cimfishe satana eico ne lelo uku kwine kucimfya kucili kule twalilila ukupitila mu cilonganino. Kuli ifintu fitatu ifyo icilonganino ca ba kacimfya cilanga munkulo sha bwina Kristu ishapita:

(1) Bacimfishe satana ukupitila mumulopa wamwana wampanga. Yesu aliya ikala pa cipuna cabufumu kumulu ukuba ndubulwila wesu. Ena kuti apase mpulumushi shesu shonse ukupitila mu mulopa untu asumishe palupanda. (1 Yohane 1:7), elyo nokutupela amaka yakwila ubumi umwabula akalema.
(2) "Tabakwete bukaitemwe no kutina imfwa." "Umulopa wa mwana wa mpanga" walengele ukuti benga tula imibili yabo nge lambo. Lesa aaculile apakalamba, ecalengele neshi mpalume ukuipela ku kucula ngafintu Yesu aculile no kufwa ngafintu afwile. Ici calengele ne misepela nabo ukuipela mukulwile cilonganino. Umulumbe ula landwapo pa wakwa na mayo umwina Kristu uwa poselwe mu ninga ya nkalamo ku bena Roma pantu asumine muli Yesu ukukana sumina mubuteko bwa ciRoma. Umwana umukashana muchifulo cakuti abutuke nangu ukufulwa no kulosha uko ba nyina balelikwa ku nkalamo, nao aisa ima nokupunda ishiwi likamba nokuti "Ala naine wine ndi mwina Kristu." Bwangu bwangu abashilika ba ciRoma bamwikete no kumuposa mu ninga ya nkalamo.
(3) "Bacimfishe satana kwi shiwi lya bunte." Temukusosa bacimfishe lelo mubu nte bwa mikalile yabo. Ukulingana no mwabela amaka yambila nsuma iya kwa Yesu.

Munshita yakupakaswa ukufuma ku bakalamba ba cilonganino cantanshi ukwisafika na kuli ba protestanti bapitile mumacushi ayalekana lekana lelo bena baanshishe aya machushi ukupitila fye muli bunte bwa mikalile yabo.

Mu Busokololo 12:11 twamona ukuti iclonganino ciswile nabakacimfya: abasambi bakwe Yesu,impalume, elyo ukubikapo nabalya abacetekela no kusumina muli Yesu. Icikuku, icicetekelo, elyo no kushipa kwabo no kucimfya kula buluma ukufika ne lelo elyo kwatenkanya isonde lyonse.

Apo Satana alifilwe ukonaula nangu ukwipaya Yesu linti ali pano calo, ilelo amaka na mano yakwe yonse alefwaya ukonaula icilonganino pantu emwaba amka yakwa Yesu.

"Kabili ilyo cing'wena camwene ukuti caposelwe pe sonde, calamete umwanakashi uwafyele umwana waume. Lelo ku mwanakashi kwapelwe amapindo yabili aya kapumpe mukalamba, ukuti apupuke aye ku matololo ukuli icifulo cakwe, e ko alishiwe inshita imo, ne nshita shimbi na citika wanshita, ukutaluka ku cinso ca cisoka. Ne cisoka calukile mu kanwa ka ciko amenshi ngo mumana ku numa ya mwanakashi, ku kumulenga asendwe ku mulonga; lelo icalo cayafwileko umwanakashi, cayasamwine akanwa ka ciko no kumino mumana uyo cing'wena calukile mu kanwa ka ciko." - Busokololo 12:13-16.

Ngafintu casobelwe munshita shakupakaswa kwa bene Kristu satana aletele "amenshi" pakuti icilonganino cingasendwa kuli mulamba. Satana ico alefaya konaula icilonganino pantu mucilonganino emwashala amaka yakwa Yesu kabili abomfya imingalato iyingi nganshi. Icing'wena cile imimina satana. Satana abomfya utubungwe twalekana lekana, ukusansa abantu bakwe Lesa. Nga mwaibusha bwino, satani aa bomfesha imfumu yabena Roma Herodi mukufwaya ukwipaya Yesu lintu fye afyelwe. Mukubomfya ubuluku na kulumwa mpaka kwipelepele basuka ba mutanika. Imfwa yakwa Yesu palupanda yalengele satana ukwiluka ukuti ubuyo bwakwe bwapwa.

Mucifukushi ico aishiba ukuti ubuyo bwake tapali, Satana abikile ubukali bwa kwe bonse pa cilonganino cintu Yesu ashile. Panuma ya makumi yamyaka panuma yamfwa yakwa Yesu, abantu abengi nganshi bali pakeswe ku buteko bwa ci Roma munshila isha lekana lekana. Uku kupakaswa kwatampile notubungwe utwalekana lelena. Panuma ya mfwa ya sambi mucilonganino mwaingila ulubola, panono panono batampa ukulapilibula amafunde. Mukuya kwa nshita mufilonganino ifingi balepilibula ifishinka fintu Yesu na basambi balefundisha. Intungushi shatampile ukulaipaya balya abalefwaya ukuti bengatwalilila nefya lefunda Yesu naba sambi pamo nge fyali mucipingo cipya.

Ingishi-kweba babikile mpendwa pamintapendwa amakumi yasano (50 million) abantu abaipaiwe ku mulandu wacisumino. Mukufwaisha ukonaula icilonganino ciwa atumine "amenshi" ayo ayali macusho pakuti icilonganino cisendwe "kuli mulamba." "Lelo icalo ca yafwile namayo…. No kumena amenshi" ya kupakaswa elyo no mbila ya bufi.

Pali iyi nshita yakupakaswa elyo no bufundisho bwa bufi cilonganino cafulumukile "kumatololo eko camwene apa kwikala apateyanishwe na Lesa, ku kuleka bamulishe inshiku ikano limo ne myanda ibili na makumi mutanda (1,260) Busokololo 12:6. Ubu busesemo bwafikilishiwe panuma ya myaka ikana limo ne myanda ibili namakumi mutanda pantu ukupakaswa kwa tendende mu A.D 538 ukufika mu AD 1789 (Mubusesemo ubushiku bumo bwiminina umwaka Esekiele 4:6).

Muli ishi nshiku shakupakaswa icilonganino calibutwike no kufisama mu ncende ishalekana lekana, pamo nga mu mupoka poka wa Waldensia uwapakanya icalo ca itali elyo na Fransi.

4. ICILONGANINO CAKWA LESA ILELO

Nomba apa twafika nipa cilonganino calelo icatampile mu mwaka wa 1798. Pamo nga fintu twaishibe satana acili no bukali ku cilongano ca kwa Lesa. Ubulwi bwakwa ubukalamba pa cilonganino bucili buletwalilila. Na kuba, Satana akalwisha icilonganino apakalamba mupepi fye no kwisa kwa kwa Yesu.

"Kabili cing'wena cali ne cipyu pa mwanakashi, no kuya ku kulwa na 'basheleko ku bufyashi bwa mwanakashi, ababaka amafunde ya kwa Lesa noku kwato bunte bwa kwa Yesu." - Busokololo 12:17.

Ubu busesemo bwaisa kuli ifwe ilelo. Satana nakalipa e ico naimya inkondo kuba shalapo ku bufyashi bwa mwanakashi, nefishibilo fya bashalapo kubufyashi bwa mwanakashi nifi:

(1) Nyabo aba konena ku bunte bwa kwa Yesu naku cishinka ce shiwi lya kwa Lesa. Bashimika ubunte bwa kwa Yesu mu mikalile yabo.
(2) Icilonganino calelo ca ba busesemo. "Uku pokelela ubunte bwakwa Yesu" …kwalengele Yohane ukulemba ibuku lya busokololo (Busokololo 1:1-3). Ibumba lyakushalikisha nalyo lika pokelela ubunte bwa kwa Yesu nge cabupe, ubunte ukufuma kuli Lesa ukupitila mubatumwa. Ubu bupe bwa busesemo buka sonta pali Lesa no busokololo bwakwe palwa mibombele yabo elyo no buyo bwabo ubwa mpela.
(3) Aba bene aba shalapo niabo "abasunga amafunde yakwa Lesa." Tabakacingilile fye amafunde lelo bakayakonka. Ukutemwa kwakwa Lesa mumitima yabo ekwalenga ukuti balekonka amafunde yakwa Lesa (Abena Roma 5:5, 13:8-10).

Aba bena Kristu bashalapo ba konka muntampulo shintu Yesu aendelemo elyo no mwaendele icilonganino cantendekelo mukukonka amafunde. Ici calikalifya satana ecalenga no kuti emye inkondo pa bana ba mwanakashi "abashalapo" pantu ubunte bwabo bulanga ukuti ukutemwa Lesa kuleta icimfwilo mu basambi. Ngefyo Yesu asosele:

"Nga mwantemwa kuti mwabaka a mafunde yandi." - Yohane 14:15.

Imikalile yabena Kristu ba lelo ilelanga apabuta ukuti cintu caanguka ukutemwa Lesa no mutima onse elyo no kutemwa umunobe ngefyo waitemwa wemwine. Ukulingana nefyasosele Yesu atile ati... Muli aya mafunde yabili e mwashintilila Amalango yonse na bakasesema" (Mateo 22:35-40). Pamafunde ikumi ilya cine litila ulesunga isabata, ubushiki bwa cine lubali. Pantu ukutemwa kwa kwa Yesu kwalenga ukuti bakakatile amafunde mu mitima yabo, baitwa ukuti niba kasunga we sabata.

Isabata embila intu Lesa ali nayo kubantu bakwe iya kulekelesha iyili mubusokololo 12, 14:6-15. Amaka yonse ayamulu nayapongolwelwa pa bashalapo abakwete ifi twalondolola. Yesu uyo uwamweo enkosho yabo, na mupashi wamushilo ena "aba pela maka mu mweo wabo." Ubulayo bwacine, bali noku cimfya satana ukupitila mu mulopa wa mwana wampanga, nokupitila mubunte (Busokololo 12:11).

Bushe ukukabila kwenu kuba nga bashalapo abasunga amafunde yakwa Lesa no kukakatila kubunte bwa kwa Yesu? Ninshi teti musale Yesu ilelo?