INKAMA YA MIBELE YABUMI

Bakafwailisha bama sayanshi abafwailisha ifya filundwa fyamubili wamuntu chalibafishe nganshi ukuti benga lemba ifishinka ifyo baibele ya landa palwa mubili wamuntu: umuntunse akulwa ne fiputulwa fyonse ifyaikatana. Umubili umo ilingi tulekanya, pamo ngo mubili, amatontonkanyo no mupashi ukube pamo nge fiputulwa ifyaibela mucishinka fyaba fye ifyaikatana mukupango mubili umo, kabili tekuti filekanishiwe nakalya. Munshila imbi kwebati icile cusha amatontonkanyo cile cusha no mubili. Imibele yamupashi wesu ulenga no mubili ukubefyo fine. Twapangwa umubili umo uutuntulu.

Icakumwenako, bakafwailisha bamasayansi ukupitila mu masambililo yabo batila, ukuseka ukwamupwilapo nensansa kulenga ubupusano ubukalamba nganshi mukupela amaka yafilundwa fyamubili ifilesha amalwele. Umubili wamuntu kuti wayafwilishiwa ukulwisha amalwele bwino nga uleba uwa sansamuka lyonse! Aya masambililo yalanga ifyo amatontonkanyo no mubili fyaikatana mukubombela pamo.

Akale pamyaka amakana aya pita ishiwi nangu icebo cakwa Lesa calangile apabuta uku kwikatana capamo ukwa matontonkanyo no mubili ico icile suminishiwa fye pali nombaline mu masambililo ya bushing'anga (medical theory): ifyo

"umutima wa sansa muti usuma, lelo umutima uwafunshika uumye fupa." - Mapinda 17:22.

Ukulingana ne nsoselo sha musambi Yohane, amatontonkanyo no mubili fyaba ifya yampana pamo kubumi bwesu; ubumi ubwakumupashi.

"We watemwikwa, ndekulombelo kucibondola muli fyonse no kubo butuntulu, ifyo no mutima obe wacibondolo." - 3 Yohane 2.

Kabumba wesu afwaisha ifwe bonse ukuba no mutende uusuma. Ichebo cakwa Lesa kuti catupela akafukauka aka bumi pamo pene nakafukauka kamweo wamuyayaya. Pantu ubumi bwa mubili namatontonkanyo nomupashi fyendela capamo. Eco Paulo aletwebela ati

"E ico nga mulelya nalimo mulenwa, nalimo cones ico mulecita, citene fyonse ku kucindika Lesa." - 1 Abena Korinto 10:31.

Mu mbila nsuma mwaba fyonse fibili: ukuba capamo ukwa mubili nomupashi. Imikalile yabumi busuma kuti ya twafwilisha ukuba abena Kristu ab fikapo.

Ifi efikomo cine konse konse ifya kukonka nga cakuti mulefwaisha ukuba ababumi busuma nokubomba bwino ukwamubili.

1. UMWELA USUMA UWABULAMO IFIKO

Umwela usuma ulafwaikwa kubumi busuma. Inshita yakasuba nelyo twasendama mutulo ubushiku ukukwata umwela uwingi kabili usuma mumayanda yesu namumiputule intu tubombelamo: Ulenga umulopa mumibili yesu ukusalanganya bwino umwela wabumi mufilundwa fyonse. Ukupema kwa kukula umwela uwingi mumubili mulucelo ilyo tuleenda musango umo uusuma. Ukupela umubili obe umwela wabumi cintu icisuma ukukana ishiba umwela tulepema nga wa musangonshi. Tufwile ukuba aba ibukila ukushipema icushi nelyo umwela usangwamo utushishi utuleta amalwele.

Ukupepa fwaka kulonaula umwela kabili ekepaya wabantu abengi muli shino nshiku. Mukufwailisha kwa Sayansi kwasanga ukuti ukupepa fwaka kuleta amalwele ya kansa, ukukula kwamishipa yamwela iya muli pwapwa nangula ukufimba kwa pwapwa namalwele ya mutima. Elyo nikotini uwaba mulifwaka alenga umuntu ukutekwa ubusha kulifwaka icakuti cilafyanganshi umuntu ukuleka. Kabili casangwa ukuti ukupepa fwaka kukepaya abantu ukufika iminshipendwa ikumi naibili (12,000,000) cila mwaka ukufika na mumwaka wa 2020.

2. AKASUBA NANGU ULUBUTO LWAKASUBA

Mwaliba ubusuma ubwingi mulubuto lwakasuba: ukontela akasuba pama:

i. Mineti 15-30 cilabushiku ulucelo ne cungulo cilafwilisha umubili ukuipangila vitamini D iyo iifwaikwa nganshi munkanda. Vitamini D eyafwilisha umulopa ukupanga kashamu na fosifolasi ifyo ifipanga amafupa kabili efilundanya amafupa ngacakuti naya funika.

ii. Akasuba kalafwilisha ukufumya ubusungu nokwipaya utushishi twamalwele.

iii. Akasuba kalafwilisha ifilimwa ukupanga ifilyo. Ukwabula aya maka ya filimwa ukula panga ifya kulya inama nabantu kuti bonse bafwa pamulandu wa kukana kwata ifilyo.

iv. Akasuba kabili kalafwilisha abantu ukushiba mumfimfi ne nchito sha mumfimfi nokuba lenga ukushiba abatondobala ukuletwa pamulandu wa kukana ba mulubuto lwakasuba munchende shimbi umo ubushiku tabuca panshita iyitali iyipwa nemyeshi. Ishiwi lya bucenjesho: Akasuba limbi kuti kaonaulo mubili.

Ukuyanika panshita itali sana mukasuba kuti kwaoca inkanda yamubili: Nokucila banensu aba bute nkanda, no kusha ubusanso bwakutwale kansa wamunkanda, nokonaula amenso, nokulenga utushishi twapa menso.
Ififyonse muli ububusoko fisangwa mwibuku ilitwa "Inuka ube nobumi" (Look up and Live).

3. UKUTUSHA

Umubili ufwile ukutusha pakuti winga kwata amaka. Tufwile ukukwate nshita iya kwangala nokutusha pakuti umubili waba uwasalapuka ukufuma kukufininwa kwa nchito no kufuma kukupilikita nama sakamiko ya palupwa lwa pa ng'anda.

Ukwabula ukutusha bwino abantu abengi balaba abasakamikwa, no kutondobala kabili abasantuka. Amasakamano ya musango uyu yatwala kukulwala. Elyo ilyo umuntu alwala elyo aishibo kutusha, ngacakuti aletusha teti asangwe mu kulwala uku. Takwaba icinga bula icifulo cha kutusha mukusendama utulo ubushiku.

Ukubikamo aka cipya cipya mumabatili yesu ayamupashi cila bushiku nako kwaliba ukwa fwaikwa nganshi mumaka yamubili. Ninsambu yamwina Kristu cilabushiku iya kutonta amatontonkanyo mufya mupashi. Ukusambilila kwa cipingo namapepo filaposha amalwele ya mubili nayakumupashi pamopene. Twalilinga no kuya pali cuti ukufuma kuncito shesu isha nshiku shonse, ubushiku bumo cila mulungu ubwa kutusha na cuti wapamwaka nangu iciputulwa camwaka.

4. UKWENSHA KWAMUBILI MUFYANGALO NOKUBOMBA KWAMILIMO

Ukwensha umubili kulafwaikwa kubumi bwamubili.

1. Ukwensha umubili kulafwilisha ukwenda kwa mulopa bwino mumubili.

2. Ukwensha umubili kulafwilisha ukusalanganya nokutwala umulopa mufiputulwa fyonse ifya mubili ukulenga utuputulwa twamubili onse ukuba utwa kaba.

3. Ukwensha umubili kulapwisha icipyu nokubweshe chefu bwangu mu mikalile ya buntunse no kwafwilisha ukumfwa bwino mubumi bobe. Ukwensha umubili ilingi line waliba muti uusuma kukuposha amasakamiko yakumutima nokwafwa umubili ukumfwa ichibote nokutusha.

4. Ukwensha kwamubili kupela ama ya nsale shamulilo kulibongo bongo naku mishipa. Kabili kube ubumi busuma mukukoselesha amaka yamumubili aya lwisha amalwele. Ilyo umubili wasungwa bwino muku bomfya bwino bwino amatontonkanyo yabafye ayaibukila na mukwelenganya bwino no kubomba bwino.

5. Cila fwilisha na mu mimonekele isuma iyamubili nenkanda.

6. Ukwensha umubili kulafwilisha umuntu ukuba uwamaka. Kabili nokukana naka bwangu kumubili namumatontonkanyo.

7. Kulalundapo amaka yabongo ukupanga amenshi yamuti ulenga umuntu ukumfwa bwino no kukusha amaka kukana umfwa ubukali namaka. Nga cakuti ta ule ensha umubili ufwile ukutampa panono panono nokuya ulelundapo ukuya ulekushako ukukanafikilapofye nampuu. Limbi kuti cawamisha ukwipusha shing'anga ilyo taulati utampe icipingo cobe cakwensha kwamubili pamo ngamukwenda intanfu imo, mailosi umo muma mineti 15 imiku ine nangu ukucilapo mumulungu umo.

5. AMENSHI

Pantu amenshi yalafwaikwa mufilundwa no tuputulwa tonse utwa mumubili wa muntu (ama selo) tufwile ukunwa amenshi ayengi.

1. Kukufina umubili wa muntu wakwata ifiputulwa 70 pafi putulwa 100 fya menshi ayaba mumubili.

2. Umubili ufwaya mupepi 2 1/2 quarts aya menshi, mupepi amakapu 8 ayamenshi yakunwa pabushiku bumo. Aya menshi yalafwilisha mu milimo pamonga ukushinguluka kwa mulopa mumubili onse, ukufumya ifiko mumubili, ukusenda ifilyo nokufisalanganya mumubili onse, noku sungulula ifyakulya mumala.

3. Umuntu akwata pakati ka 15 na 40 amakana yaminshipendwa (15-40 billion) ya ma selo... utuputulwa utwakulwa pamonge ncelwa shang'anda. Cila kamo kakwata ukufuma pa 70 ukufika pa 85 patuputulwa 100 utwa menshi: (70-85% yamensi) pafwaikwa amensi ayengi ukupela cilakamo aka utu tuma selo pakuti umuntu engaba uwaibukila inshita shonse, noku kana tondobala, noku kalipa bwangu.

4. Ukusamba nako kulafwaikwa amenshi ayatalala nangu aya cifwe cifwe. Ukusamba cila bushiku kulafwilisha ukwenda kwamulopa. Ilyo umulopa wa enda bwino ulapela amaka kumubili na ku matontonkanyo. Ukusamba kulalenga nemishipa ukunakilila bwino pantu nga te ifyo kuti caleta amalwele mukunasha amaka yamubili ukulwisha amalwele mumubili. Kabili ukusamba kula fumye fiko pamubili nokukana umfwa sana impepo.

6. UKULYA IFILYO IFISUMA

Pabubumbo Lesa ayebele Adamu na Eva ukulya inseke ne mbuto nefisabo (Ukutendeka 1:29). Panuma ilyo Adamu na Eva na bolungana elyo ba balundilepo ukulya umusalu (Ukutendeka 3:18). Panuma ye lyeshi lyakwa Nowa Kabumba alundilepo abantu ukulya ifya mweo ifya sanguluka (inama, fyuni nesabi ifyasanguluka) Ukutendeka 7:2-3, 9:1-6. Mu minofu ya nama mwaliba amafuta nomusungushi ifilenga amalwele mumubili wamuntu nga alya inama: amalwele pamo ngo kubutukisha kwa mulopa, amalwele ya mutima, ukupona, nefilundwa fyamubili ukuleka ukubomba, ifya kumena mena mumubili. nokwina sana ukwa bulwele, nobulwele bwa shuga namalwele yambi ayengi. Muli shino nshiku bashing'anga abengi bakasambilisha ukulya fye inama iyabula amafuta "iyakuba" kabili ukwipika sana inama nangu isabi, kabili ukulya fye panono panono, kabili telyonse iyoo.

Pantu abantu aba shilya ifya mweo abalya fye ifya musalu baliba nobumi ubusuma kabili tabafwa bwangu balekalisha pachalo, abengi abasambilila mufya milile nefya bumi balatweba ati tufwile ukutontonkanya pafya kubwelela kumilile iyo Lesa apele umuntunse ukufuma pabubumbo: iya kulya inseke, ne mbuto, nefisabo nomusalu. Nga cakuti watemwa ukutampa ukula lya fye ifyamisalu nokuleke nama ufwile ukubalilapo ukwishiba no kusambilila ifyo wingala kwata ifilyo fyonse ififwaikwa mumubili kubumi ubwamuntu ukwabula ukulya ifya mweo (inama). Mufwile ukulalya imiku isano nangu imiku mutanda pabushiku bumo. Ukutobenkanya ngefi - ifisabo, inseke, imbuto no musalu nefilinga chilemba, ilanda no musalu. Umusalu uwa mutundu wa katapa katapa no wamutuntula pamo ne fisabo ifili nga amachunga ifi fila fwaikwa sana. Mule bomfya ubunga bwangano ishituntulu ukukana fumyako amakapa, ishishapepulwa lelo isha twiwa na makapa pamo pene. Kabili mubonfye nomupunga uwa fitulukila mucifulo ca mupunga uwabuta. Mulelya ifyakulya ifya kwatamo umulyo uwabango musunga pamo nga mataba, kalundwe, umupunga no mukate nefyakulya ifya bamo no mulyo wa nsukale, pamo ngefyumbu. Ufwile ukulya imiku mutanda noku chilapo pabushiku bumo. Mu chifulo chakulya amafuta yanama nefya lowesha pamo nga kilimu, jamu nama switi, mulelya amafuta ayapangwa ukufuma ku musalu. Ifyakulya ifya musango uyu fyalinga fye bwino bwino ukwa bulo kulya inama.

Elyo kulyabo abengasala ukutwalila ukulye nama mufyakulya fyabo bafwile balelyafye inama isho icipingo calanda ukuti shintu sha sangululwa isho Lesa asuminishe abantu ukulya inama panuma ya lyeshi lya kwa Nowa. (Ukutendeka 7:2-3, Abena Lebi 11:47), alilondolwele inama isha sangululwa isha linga ukulya nenama ishi shasangululwa ishishalinga ukulya. Belenga mwibuku lya bena Lebi 11 ne buku lya Malango 14 no kutantikwa kwa fyoni, inama, ne sabi ifyo Lesa aitile ukuba ifi shasanguluka kabili ifisha suminishiwa ukulya. Ukulingana na ya malembelo inama isha sangululwa shifwile ukukwata imondo isha patuka nangu amabondo aya panduka pabili, kabili iibukule nsaku iya mu namashibiye eyo mulelya. Isabi ilya sangululwa lifwile ukukwata fyonse ifi fibili: amamba no tulebelebe. Ifyoni ifilya inama ishabola pamo nga makubi na mwankole tefyakwesha ukulya tafya sanguluka.

Pakati kanama ishi shasangululwa kapoli eyo balumbulapo sana sana ukuba iya makankamike ne ca muselu pantu alikowela. Amalango 14:8. Impendwa ikalamba mumibili yabantu yalingililwa notushishi utwamalwele utusangwa munama ya kwa kapoli. Pali nomba amasambililo ya sayanshi yalesanga no kuleta apabuta umulandu Lesa aitile inama shimo ukuba ishakowela. Umulandu umo kuti waba mulandu wabusanso bwa kuleta amalwele, pamo ngobulwele ubuletwa no tushishi tu sangwa munama yakwa kapoli. Nomulandu umbi kuti waba pamulandu wa mafuta aya timba ayonaula imibombele ya mumala kuku gaya ifyakulya.

7. TALUKENI KUBUSANSO

Busokonshi buntu icipingo cipela pamulandu wakunwa ubwalwa nangu ifyakunwa ifikola? "Umwangashi wa miponto, ne ca kunwa icikola ca mpoma; onse uupumbukilamo taba na mano." Amapinda 20:1.

"…Nangu abakolwo bwalwa, nagu baNelyo abango nangu nibakaitemwe nelyo niba chakolwa wabwalwa ne abamisoka nelyo abasende aba nabo ifintu muchengeshi tabakapyane ubufumu bwakwa Lesa." - 1 Bakolinto uwa chimo 6:10.

i. Ificingilila umubili kumalwelwe:Ifyakunwa ifikola fyonaula ifilundwa ifyamubili pamo ngefi: ukupwisha amaka yatukapaso utwabuta utwa mumulopa ukulwisha nokwipaya amalwele mumubili yabantu. Ici chilenga ukufusha amalwele yatulaso, ichifuba cha ntandabwanga, ubulwele bwafilonda fya kumabu nokufimba amabu elyo nefya kutumba tumba mukati kamubili.

ii. Ukunwa utubotolo tubili nelyo tutatu pabushiku bumo kuli bana chifyashi
kulakusha nangu kulalundapo ubusanso ubwaku ponya amafumo nokufyala
utupopo na bana abafwa, nokufyala utwana utushilakosa ukwabula ukukumanya imyeshi.

iii. Ukwenda kwa mulopa mumubili kulonaika pamulandu wakunwa ubwalwa, no kuleta amalwele ya ku mutima, uku cefya shuga ya mumulopa nokufusho amafuta ayatimba mumulopa, ne ci cilenga ubulwele ubwa mulopa ukubutukisha.

iv. Ukunwa ubwalwa kulafulunganya mumala nokufululukamo utulonda notupusu e cilenga no mulopa ukula sasa mumala…. Ukunwa kwa lyonse kulenga namabu ukufimba nokukwata amafuta sana namalwele ayengi aya kumabu.

Ubwalwa e bulenga imfwa ishingi isha pa misebo, abantu abengi ukuikulika, ukonaula kwabana banono, ne misoka iyingi icitika pama yanda.

8. UKU CHETEKELA MUMAKA YAMUPASHI WAMUSHILO

Umuntu uwa mwenso kuti a cisanga ica yafya ukufwalisha ukwafikapo pe ntembapulo shabumi isho shitantikwe pamulu. Lelo umuntu uwasumina muchine no mubusumino ubwafikapo muli Lesa ena akakwata akafukauka akafikapo akabumi ubusuma.

"We mutima wandi, cindika Yehoba, kabili wilaba fya kutesa fyakwe fyonse; e ulekelela amapulu yobe yonse, e uposha amalwelwe yobe yonse, e ulubulo mweo obe ku nindi.…" - Amalumbo 103:2-4.

David Larson, mpanda mano uwapesukulu ilya kusambilila pafya bumi bwa bongo bongo mucalo ca ku America, ukupitila mu masambililo, afailishe ubwampano ubwaba pakati ke cebo cakwa Lesa nemikalile yabumi busuma. Amasambililo yakwe yalangilile ukwikatana ca pamo pakati ka mwina Krisitu no bumi ubusuma. Cali musungwishe nganshi ukusanga ukuti abo abaya mufilonganino kupepa Lesa balekala imyaka iyingi pa calo ukucila abo abashipepa Lesa. Abo abaya ku filonganino mukupepa Lesa telingi basangwa namalwele yakumutima, ukukosa kwamishipa yamulopa, ukubutukisha kwamulopa, namalwele ayengi tabakwata. Abo abakwata ubusumino muli Lesa bekala mubumi ubusuma no kubomba imilimo iyingi iya kuwamya nangu ukutwala imikalile yabantu pantanshi pantu telingi baba aba tondobala, nokutekwa ubusha no bwalwa, nangu ukuba mufi fungo pamo ngefyo caba kuli ba ntalamisoka, kabili telingi basangwa mufyupo ifishili fyansansa. Ukuchetekela mumaka yakwa Lesa ayamupashi enkama nangu umuti uwakwikala ababumi busuma kabili ubwansansa.

Mupepi nokufika kumpendwa iya makana amakumi yasano (50,000) ayalolela ukwisa kwacibili ukwakwa Krisitu bali bulilwepo isambililo pamo nge chaku mwenako, mumusumba wa Califonia pamwaka ukucila amakumi yatatu. Casangilwe ukuti abaume abapepa mulici cilonganino balekala imyaka cine konse konse nangula imyaka pabula (8.9) abanakashi nabo imyaka cinelubali na citika (7.5) ukucilapo pa bantu fye abashala abashili ba mulici cilonganino. Amasambililo yamo yene yalicitilwe mucalo ca Holland naku Norway, naku Poland monse muli ifi fyalo casangilwe ukuba umusango umo wine. Abamasambililo ya kufwailisha fwailisha batila ati icalenga ba Chimpempe ukwikala imyaka iyingi ukuchila abantu bambi nipamulandu wa fikomo fyabo chine konse konse, ayabumi yantu bakonka nangu ukukonkapo yamo aya muli aya cine konse konse ayo yalumbwilwe muli cino cisambililo. Abo aba konka ifi fikomo fya bumi tekwikalafye imyaka iyingi pachalo kweka iyoo, lelo nokukwata ubumi ubusuma. Ukukonka amafunde yamu cipingo kubumi cilenga ubupusano mumisango yonse iya mibombele nemicitile. Ici cilanga fye apabuta nokwabula ukutwishika ukuti ubwina Krisitu e cintu fye cimo ubwa mano ukucila amafundisho yonse ayashala pe sonde lyonse. Ubwina Kristu bula pilibula abantu nemitontonkanishishe ne mibombele yabo yonse kabili bukuula nemikalile yabumi bwa bantu.

Pamulandu wakwampana pamo ukwaba pakati kamatontonkanyo mumubili no bumi bwesu ubwa mupashi, aba Kristu bene bene abenda munshila shakwa Lesa ukulinga umwabela amashiwi yakwa Lesa balafwaisha ukusunga ifikomo ifileta ubumi busuma mumikalile ya myeo yabo ilyo bale iteyanishisha ku kwisa kwa kwa Yesu ukwa cibili (1 Yohane 3:1-3). Kristu tafwaya fye ifwe ukupekanya ku kumukumanya ilyo akesa lelo afwaya noku wamishako imibele yabumi bwa mikalile yesu iya pali nomba. Kuti twabombela pamo nankwe mukukonka ifikomo fya bumi busuma ifya kwa Lesa mumibele nemikalile yesu.

Yesu alitulaya ukutupususha no kutupokolola ukufuma kumibele yabipa ukupitila mumaka yakwe ayabomba muli ifwe (Abena efeso 3:20). Nga cakuti uleesha uku cimfya imibele ya mubili iyabipa iyili pamo ngo kupepa fwaka nangu ukunwa ubwalwa ne fyakunwa fyonse ifikola, amapange yenu yonse aya kufwaisha ukuleka ilingiline tayabomba, Lelo mumaka yakwa Lesa ayabomba muli ifwe Lesa kuti atupela amaka aya kuchimfya. Amashiwi yakwa Lesa yali tulaya ati "Ndi na maka aya kucita fintu fyonse mu ulenkoselesha" (Abena Filipi 4:13).