INKAMA IYI TWALA KUBUTUSHO BWAMUMULU

Pa myaka inono fye iya pita, abantu bamo balesubila ukuti nombaline twalaswa tukwate nangu tube ne nshita yabwanalale ica kweba ati tatwa keshibe ne cakuta nayo. Kwali imilandu iyisuma iyalengele ukukusubila ukwabulamo no kutwishika nakalya. Abantu bamwene mumisumba yapano isonde (napano chalo) ifyo imilimo yi kalamba ne yakosa yale bombwa nokuipwishafye mukashita aka nono fye mukubomfya ifyela nangu fimachini ifili nga ma kompyuta (computers) imilimo iyingapwa imweshi ukubomba kwakuminwe, fyena fimashini kweshakofye nokupwisha mubufungau bwa kashitafye kamo.

Lelo panuma yaifi fyela nangu fimashini ukulemba, ukwimya noku bomba imilimo iya lekana lekana, elyo cicilile namo umutunse talepema nokupema pamulandu wa kufulisha kwa nchito nangu imilimo shimo. Munshiku shimo abantu tabakwete inshita nelyo panono. No ku chila palifyonse, indupwa shapamayanda tashi kwete nshita nelyo fye panonono. Abalume na bakashi bale cisanga ukuba icintu ichakosa ngansi ukusange nshita iyi suma kabili iyalinga iya kuba nangu ukwikala nabanababo cicile namo ukushikwata inshita yabenebeka umulume nomukashi.

Amasambililo aya kufwailisha yalicitilwe muncende imo umwale ikala abantu abanono kwalangile ukuti abafyashi abaume (bashitata) abengi inshita bekala nabana babo inono sana iyalifye mupepi kuputulwa cimo kashita. Twali utubufungau 37 utwa nshita imo (37 seconds). Indupwa sha pamayanda tashikwete inshita yakwikala pamo nelyo iyakumonana abene beka nakalya.

Bushe kuti twanashako shani ukukanaba abapamfiwa inshita shonse pakuti tule ikalapamo noku monana bwino nga aba lupwa lwa panganda imo, ngefyo cali kale?

1. INSHILA YAKUPWISHISHAMO UBWIKASHI BWAMALANGULUSHO

Yesu alomfwikisha ukufina ukwandupwa shapa mayanda ishaba na macusho aya kuba abusakamikwa pamulandu wakuba aba pamfiwa inshita shonse; eico a fwaisha ukuti ifwe bonse ukuti twishibe ifyo ukutusha kwakumupashi chiputulwa no lubali lumo ulukalamba ulwa mubumi bwa mikalile iyisuma kabili iya mutende. Eicho aleti: Iseni kuli ine, bonse mweba cucutika kabili abafininwa, na ine nalamupela ubutusho. Sendeni ikoli lyandi nokusambilila kuli ine, pakuti ndi uwafuka kabili uwapetama, pantu ikoli lyandi lyalyanguka, ne cisendo candi calipepuka (Mateyo 11:28, 29, 30). Icipingo chalitupela inshila shibili ishaku sangilamo uku kutusha, ne nshila nishi: ukwisa kuli Yesu cilabushiku elyo no kwisa kuli Yesu cila mulungu.

2. UKWAMPANA NA YESU CILA BUSHIKU

Amabumba yabantu a bale isa kuli Yesu yalefwaisha ukuti Yesu aleba tangata no kuba sakamana. Lelo Yesu alepela no kulanga uuli onse u wale isa kuli wene umupashi uwa mutende no wamutembo nangu umutalalila. Nimumu sangoshi? Alekwata inshita iyaibela iyapambali cilabushiku iya kulanda nangu ukupepa kuli wishi wa mumulu. Pakashita akali konseYesu ashintilile muli wishi ukutwalilila ukumwafwa nangu ukumupela a maka ayapula mumafya namatunko ya muno mu chalo (Yoani 6:57).

Nga chakuti tuli no kwikala no bumi ubwa shipa mubololoke ngefyo Yesu aikele tufwile lyonse fye ukwikaila no kushintilila muli Yesu. Tuleke amashiwi yakwe no mupashi wakwe fiisule muli ifwe nokututungulula kabili fitubumbulule chipya chipya. Inshila fye imo iisuma iyi katutalusha nokutwafwa ukwansha amaka yabubi ayatonaula nokutusantaula no kutulekanya umo umo palupwa lwa pa nganda, kukwata akashita akayana akasuma pambali aka kulanda na Yesu Kristu. Alatweba ati:

"Ikaleni muli ine, na ine muli imwe, ukwabula ine teti muchite nangu chimo." - Yahane 15:4, 5.

Ubufwaisho fye bumo ubwachila muli ino nkulo yesu, cakuti abantu baletapula muka mfuku mfuku ka chuma icha mupashi mukwikatana no kulanda na Yesu cila bushiku, inshita shonse. Neshiwi limo ilya fwaikishiwa ukukomailapo nganshi pali bucibusa nokwikatana na Yesu Kristu, no mulimo wakwe untu a pwisishe umupwilapo uwapalupanda. Ukutusha ukwinenene ukwafikapo, ukucingililwa kwa cine cine kuti kwa bapofye pamulandu wamulimo uukalamba uo yesu apilibwile ilyo abilikishe ne shiwi likalamba ilyo aleleka umweo atile: "Nachipwa" (Yohane 19:30). Munshila imbi, emukutila, umulimo wakwe uwakulubula nokupususha fwe Bantu wali pwishishiwa nangu ali upwisha onse umupwilapo. Awe nomba pampela yanshita Kristu alimoneka umuku umo fye kuli bonse kukufumyapo imembu muku ipela nokuitula bulilambo Abene (Hebele 9:26).

Ilyo Yesu afwile, alifumishepo ulubembu. Eico chalandwa aciti: uwasumina nga a yebelela no kuleka imembu shakwe kuti "atusha" mu mulimo uwapwa uwa kwa Kristu. Twali pokelelwa nokusuminishiwa.

Umwenso wakukwata umulandu ne membu wa sendama kunuma ya ntapulo shabumi ubwansansa nobuseko ubwapulambo ubwa mweo yesu ilelo. Lelo Yesu alitufumishapo amachuso ya mwenso wakuba nomulandu walubembu. Uku ufumyapo umupwilapo palya palupanda. Ukubilikisha kwa kwa Yesu ukutila: "Nachipwa" cishininkisho elyo kabili bwakomenwa ubulayo bwakwe ubwa kuti: "Nkamipela ubutusho" pamo ngecikomo icasuminishiwa. Klistu alipwisha umulimo wakutulubula no kutupususha palya pa lunpanda lwa kaluvale (Tito 2:14), elyo atushishe munshinshi pabushiku bonse ubwe Sabata, no kwisa buka ukufuma munshinshi pa bushiku ubwantanshi ubwa mulungu, Sande (pumulungu) kuma caca pamo nga kansha wa bupulumushi, kansha wa lubembu nemfwa. Umu Kristu tenga kwata ubushininkisho ubwa cila pa kutusha mumulimo uwapwa pwee uwakwa Kristu.

"Iseni tupalamine kuli Lesa ne mitima iya cine mu cicetekelo icabusumino ubwafikapo…. Aleni twikatishe ukwabula ukunenuka noku talantanta ku chi cetekelo ico tushimika pantu uyo uwalaile wa cishinka." - Bahebele 10:22, 23.

Pantu uyo "uwalaile wacishinka," kuti twaingila mubupususho no butasho ubo Yesu atulaya. Umutekatima, umutende no kutusha tusanga muli Yesu chila bushiku, tepamulandu wa cintu nelyo cimo ico tu cita, lelo nipa fyo achitile palupanda. Kuti twa tusha muli Kristu pamulandu wakuti ubupususho bwesu buntu bwa shininkishiwa. Nobu bushininkisho bula tu sansamusha nokutupela amaka aya kututungilila ukwikala na Kristu chila bushiku, ukula ipakisha nokulya icebo cakwe no kula pema fye umwela wakumulu ukupitila mumapepo. Inshita iya bikwa pambali necifu icaibela icakukuma no kulanda nokupekanya pamo na Yesu kula twafwilisha ukufuma kubumi nemikalile ya kuba aba pamfiwa kabili amasakamano no kwingila mubumi ubwa mutende no kuyolola kabili ubumi ne mikalile
iyabuyobusuma ubwamano.

3. UKWMPANA NA LESA CILAMULUNGU

Ilyo Kristu na pwisha ukubumba icalo munshiku mutanda (Abena Kalose 1:16-17), a pele ubutusho bwe Sabata. Ilishuko lyesu cila mulungu ilya kutusha nokuwamya ukulundana kwesu na wene.

"Lesa amwene fyonse ifyo abumbile no kupanga fyali ifyawamisha. Kabili kwa linecungulo, kwali noluceelo - ubushiku bwalenga mutanda. Efyo fyapwishishiwe umulu na pano isonde, no mulalo onse wafiko. Na mubushiku bwa cinelubali e mo Lesa apwishishe ukufuma kumilimo yakwe iyo acitile; Kabili mubushiku bwa cine lubali atushishe kufuma ku milimo yakwe yonse acitile. Eico Lesa apalile ubushiku bwa chine lubali pantu muli ubo emo atushishe kumilimo yakwe yonse iyo Lesa alengele kukucita." - Ukutendeka 1:31-2:3.

Pamo nga kabumba, Yesu "atushishe" pe Sabata ilya kubalilapo pamo na Adamu na Eva,kabili "apalile" ubushiku bwe Sabata no "kubucita ubwa mushilo." Lesa abikile no kushimpa ubushiku bwa cinelubali ubwa mulungu uulionse uwaisa, tepa mulandu wakumusekesha umwine eka iyoo, lelo nipamulandu wakwa Adam na Eva na kuli ifwe bonse ilelo. Pamulandu alasakamana nukunga apakalamba a bantu abo abumbile, a bikilepo nobutantiko ubwakuti cila bushiku ubwa cinelubali mubumi nobwikalo bwabo bonse, bushiku bwa kuba na Lesa no kufwaya icinso cakwe. Cila Sabata, pamongefyo ailitile, bwali bushiku ubwa kutusha mumbali shonse shibili, ukutusha kwa kumubili no ku itemuna kwa ku mupashi. Ukwingila kwa bu pulumushi muno chalo, kwalundilepofye ukuti ukutusha kwe Sabata kube ukwa fwaishiwa nganshi mubumi nemikalile ya muntu. Umupusushi umo wine uwa pele Adamu na Eva "ubutusho bwesabata" mupepi ilyo
papitile imyaka amakana yabili 2000, apele amafunde nangu amalango kuli Mose palupili lwa Sinai (Abena Kolinto 10:1-4). Yesu asalile ukubika ifunde lya kutusha kwe Sabata pakati nankati kamafunde ikumi.

Ifunde lya bune litila ati: Akwibukisha bushiku bwe Sabata ku kubushisha no mushilo. Inshiku mutanda ulebomba no kucitamo umulimo obe onse, lelo ubushiku ubwalenga cinelubali lisabata lyakwa Yehoba Lesa obe: wichitamo umulimo nangu umo, iwe, nomwana obe umwanume nomwana obe umwanakashi (cishiko obe) nefitekwa fyobe no mulendo (umulebeshi) uuli nu ng'anda (mumpongolo) shobe, pantu mu munshiku mutanda Yehoba acitile umulu ne calo, na bemba na conse icilimo, no kutusha. Yehoba apalile ubushiku bwe Sabata no kubushisha no mushilo (Ukufuma 20:8-11).

Lesa abikile iSabata ukuba ebushiku ubwa "kwibukisha mo" Imfumu Iya "bumbile umulu ne calo" ukutusha kwe Sabata ukwa cila mulngu kula tulundanya kuli kabumba uwa palile ubu bushiku nokubupatula ukubufumya ko kunshiku mutanda.

Ilyo Yesu alipano isonde, abulile ulutampulo mwishuko lyonse mukukoselesha no kwikatisha ubulundano nokwikatana pamo na Lesa wishi. Alililile noku sangamo cicibwesha mukutusha kweSabata kabili no kuya kukupepa cilabushiku bwe Sabata, pamo ngefyo Luka atweba ati:

"Kabili aile ku Nasarete, uko aletelwe, aingile na mwi Sunagoge pabushiku bweSabata umwabelele umwata wakwe (akabelokakwe) nokwiminina ku kubelenga." - Luka 4:16.

Nga chakutila umwamweo, uwa mu pashi-umuntunse Yesu eo califwaikishiwa kabili cikankala kuli wene ukutusha mu cheni nangu muchifulo cintu wishi a sangwamo pa bu shiku bwe Sabata, nga kuli ifwe fwe bantu abamubili (abantunse) muchishinka na muchine cintu, icafwaikwa nganshi nokucilapo kuli ifwe. Ilyo Yesu afumishepo nokukuntamo amafunde yabantu yantu aba yuda balundilemo mwifunde lyakusunga iSabata (Mateyo 12:1-12). Yesu asontelele fwe bantu ukweba ati: Lesa apangile abantu iSabata pakuti bale sekelamo, nokutushamo no kuba icaku batemuna no kusangalila mo. Icakunonsha abantu.

"Atile kuli bene, iSabata lyabelapo abantu (iSabata lya pangilwe abantu) te Bantu a babelapo iSabata iyoo: eico umwana wa muntu Yesu e mwine we Sabata." - Mako 2:27, 28.

Yesu atumpwile, nokulangilila ubucindami nobukulu bwe Sabata nangufye ni mumfwa yakwe. Afwile pali cisano (pakuteyanya), pabushiku bwa kupekanya, ne Sabata lyalifye mupepi no kutendeka (Luka 23:54). Epaka shita kene ako a pundile po ukuti: "Na chipwa," e mukweba ati umulimo wakwe u wa kwisa pano isonde (ichalo) no kufwa mu cifulo ca ifwe fwe Bantu wali pwishishiwe. (Yohane 19:30; 4:34, 5:30). Elyo mukusefya ukupwisha kwa milimo intu wishi Lesa amupele ukucita, Yesu atushishe mu nshinshi (inindi) ubushikubonse fye ubwe Sabata. Pamofye ngefyo Yesu ilyo apwishishe ulimo wakwe uwa bu bumbo pabushiku bwalenga mutanda, elyo na kabili atushishe pa bushiku bwa lenga cinelubali.

Pamulungu (ubushiku ubwantashi ubwa mulungu) kacelo celo Yesu aimine ukufuma kubafwa munshinshi, umupusushi kanshya (Luke 24:1-7). Alyebele kabela a basambi bakwe ukutwalilila ukusunga isabata pamo nankwe panuma ya bututubuko bwakwe. Ukulanda palwa konaulwa kwa musumba wa yelusalemu, uko kwa citike mupepi imyaka amakumi yane panuma yamfwa yakwe, aba konkomeshe ati:

"Pepeni (pepesheni) ukuti ukufulumuka kwenu kwikaba munshita ya mpepo nelyo ni pa bushiku bwe Sabata." - Mateyo 24:20.

Umupusushi wesu alefwaya abasambi bakwe na bonse aba ka musumina nangu aba kasumina muli wene Yesu bakatwalilile umusango wakutusha no ku pepa pe Sabata kuntu abasambilishe (Yohane 15:14, 15). A fwaishe kwalululwa nokupusushiwa pamopene nokutusha kwe Sabata. Taba lengele insoni iyoo. Pantu abasambi bakwe balitwalilile ukusunga isabata napanuma yamfwa ya kwa Yesu Kristu (mona muli Luka 24:54-56; imilimo 13:14, 16:13, 17:2, 18:1-4).

Umusambi uwatemwikwa Yohane a sungile ukukuma kwa mulungu no mulungu na Kristu mukupepa cila Sabata. Na mu myaka yakwe iyakulekelesha alembele ati: Nali mumupashi pabushiku bwakwa shikulu (Ukusokolola 1:10). Ukulingana nokulanda kwakwa Yesu "Ubushiku bwakwa Shikulu" liSabata "Pantu umwana wa muntu Yesu ena e mfumu ye Sabata" (Mateyo 12:8).

PaSabata nangu ukutusha kwa pa Sabata, kusefya kwa milimo iikalamba ibili intu yesu atucitile umupwilapo, ukutubumba nokutupusha. Uku kusunga kwe Sabata kukatwalilila namumulu.

"Pantu ifyo imyulu iipya ne calo cipya ifyo nkacita fikekalilila ku cinso candi, icisemo cakwa Yehoba,…. Ukufuma pe Sabata neSabata abantunse bonse bakesa ku kushinshimuna ku cinso candi efyo Yehoba asosa." - Yesaya 66:22, 23.

4. UBU NOSHI BWA KUTUSHA PA SABATA

Abantu ilelo bali abaswangana no kunyntilila abanabo mumikalile ya kupikitika, mukucucutika na masakamano yafintu fyamu calo. Indupwa shapamayanda shile salangana nokulekana umoumo pamulandu nokutitikishiwa kufya kucitacita. Lelo Lesa a lilanga no kupela iSabata pamo nge nshila imofye mpoo lya wamisha iya mikalile ya bumi busuma.

Na tu mone pali yamo aya bunonshi ubwa cishinka ubufuma mubutusho bwe Sabata.

(1) Isabata chibukisho ica bubumbo, na mukulisunga nomushilo, tulailundanya ku mushilo ne citendekelo ca mububumbo ubwakwa Lesa ubwa calo. Bushe ninshitanshi mwalekelesheko imwe nelyo ulupwalwenu ulwa panganda ukuya mumpanga umwatalala tondolo no kwikala kumbali ya mulonga uwashoka mumpili nemikonko no tusha umwatalala tondolo! Isabata lilatupela inshita iyi suma nganshi iya kwipacisha mukubapamo na Yesu no kukwate shuko ilya kulengela nokumona ifi papwa ifyo a tubumbila no kupanga.

(2) Pa Sabata epotukwata insansa ishakutasha, nokulumbanya nokuikumbinkanya pamo na bambi ukukumbinkana pamo nge bumba lya bakapepa. Isabata ilatupela ukwisushiwamo no kupoka amaka cipya cipya nge nsale shamulilo wamupashi.

(3) Isabata litupela inshita iya kubomba imilimo isuma iyaluse, iya kwafwilisha aba le lwala, abale cula na ba le sangwa mu ma bwafya ayalekana lekana. Bushe pali umwina mupalamano uwalwele mukati kamulungu ilyo tamwa kwete inshita yaku pempula nokumutandalila? Ilyo cibusa wenu nangu lupwa wenu alefyaisha ukumfwa amashiwi ya kumukoselesha panuma yamfwa ya mulume nangu umukashi nangu umwana wakwe? Imilimo yamunshiku shimbi yatutitikisha nokufilwa ukwafwa balesangwa mumacusho yamusango uyu. Lelo Yesu ali tweba ati: Chisuma ukucito mulimo uusuma pa Sabata (Mateyo 12:12).

(4) Isabata ebushiku ubwa kukosha ukwikatana nokuba pamo ukwalupwa lwa pan'ganda. Ilyo Yesu alandile ati mubushiku bwe Sabata wila citamo umulimo nangu umo (Ukufuma 20:10) ta kwali cimbi kabili tekuti kube cimbi icisuma ukucilapo kubafyashi abaume naba fyashi abasendwa mumusango wamibombele yabo iyi shinga ba shilapo inshita ya kwikala pan'ganda. Isabata e cakutwimika cikalamba ukufuma kumilimo yesu. ISabata ebushiku bumo ubo twinga fumyapo ukutitikishiwa kwa ku milimo no kubikapo a mapepo, noku pilibula imilimo yalibe no kubikapofye inseko ukufumyapo imilimo ya ku cucutika no kupituluka mumatontonkanyo yesu pa fintu ifisuma ifya bubumbo bwa kwa Lesa nefya mupashi. Ubutusho bwe Sabata bupela ulupwa lonse inshita iyisuma iya kwikatana no kulundana Kristu no kwilemena mufintu na mumaka yakwe aya mupashi.

(5) Isabata enshita imo iyo Yesu esa mupepi naifwe nokucila. Ukwikatana na bu cibusa ubuli bonse bufwaisha ukukwata inshita iyisuma iya ibela pakati ka umo no munankwe, cimo cine na pali bucibusa bwesu na Yesu. Ukupela ubushiku bumo bonse kuli Kristu cila mulungu, ninshila imo iyikalamba kabili iyisuma iya kutwalilila ukumfwana pakati kesu nankwe ukwa yana. Isabata litupela inshita naimbi iya pulamo iya kusambila kwa cipingo noku pepa. Inshita imbi iya pulamo iya kubafye na Kristu iwe weka mucifulo icatalala no kumfwa fye kuli wene.

Yesu "apalile ubushiku bwa lenga cinelubali nokubulenga ubwa mushilo," no bulayo bwakubanankwe mubushiku ubu (Ukutendeka 2:3). Kuti nomba mwamona ico cabela icafwaikishiwa ukusunga icibelushi ubushiku bwalenga cinelubali ubwamulungu, nge Sabata, nipa mulandu wakuti ebushiku bwalenga cinelubali ubwamulungu, nge Sabata, ni pamulandu wakuti ebu shiku ubo Kristu apatwile ukufuma kububumbo bwa calo, ukuti muliububushiku alalanda naifwe no kumfwana nankwe munshila imo iya ibela kabili iyasalwa. Chatulangilila fye apabuta ukuti ilyo Yesu abumbile Isabata aletontonkanya palwaifwe. Ici ecifwaikwa mumikalile ya mweo wabuntuse, ubushiku ubwa kufuma nangu ukuleka imilimo yesu yonse. Ubushiku bwa kupepa no kutasha mukushinshimuna Lesa Kabumba. Iyakulolesha pa fya bubumbo, no kutonta amenso na mano Yesu pakwikatana, naba cibusa bwa pakati kesu.

(Limbi kuti mwapapa nokuipusha nani a pilibwile ukupepa kwa pa chibelushi ubushiku bwa lenga cinelubali ubwa mulungu nokutwala pa mulungu ubushiku bwantanshi ubwamulungu? Kabili nililali ici cacitilwe? Bushe ni Lesa wa bebele ukupilibula? Aya amepusho na yambi aya pali uyu mulandu yakasukwa muchisambilo calenga 21.)