PALWANSHIKU SHOBE ISHAKUNTANSHI

Bashing'anga Patricia na David Mrazek bamwene ifintu ifikalamba ifyakukalifya no kuleta ubulanda kumutima mu milimo yabo. Pamonga aba ishibisha amalwele yabana banono babombe pa baice abengi abalecula lelo ica basungwishe cakuti tumbi utwana tunono twale pusuka ukupita mufinkunka ilyo tumbi twalefwa. Mulandu nshi? Cinshi cilenga bambi abaiche batampe ukunwa, nokupepa ibange no kunwa imiti iya bipa ne ikola? Lelo bambi ba mukusambilila kuma sukulu ayakalamba? Cinshi abantu bambi bonawila abana banono ukubifya nabo nelyo ukuba cusha munshila isha lekana lekana. Cinshi cilenga abana bamo abo bonaulwa munshileyi ilyo bakula nabo ukuba aba konaula abana banono? Lelo bambi besa mukuba abafyashi abasuma?

Ba Mrazek balifwailishe apakalamba ukuti bengasanga ubwasuko kuli aya mepusho. Mukufwailisha kwabo ico balesanga libili libili cakuti abaice abapuswike muli ubu bucushi namasanso nokukula ukuba abantu abasuma balikwete ciketekelo ne subilo. Isubilo elya lengele ubupusano. Isubilo, ukucila ifintu fyonse elitwafwilisha ukucimfya ifintu ifyo tucitile akale ilyo filetutitikisha. Isubilo cintu cimo ici fwaikwa nganshi kubantu bushe kuti twa kwata shani isubilo? Isubilo lintu lyayafya ukukwata nangu ukusanga muli cino calo. Mpakafye ukupitila muchebo cakwa Lesa Baibele, nobusesemo bwa mucipingo. Ubu bwishibilo ebututungulula nokutwafwa ukubebeta no kufwailisha mubusesemo ubwawamisha ubo ubwafwilisha abantu abengi ukuputwamo nesubilo ilikalamba nganshi.

1. UBUSESEMO BWACIPINGO UBWAKUPAPUSHA

Mupepi imyanda isano elyo Kristu talafyalwa Lesa apele icalo nangu abantunse icimonwa ica kutinya nangu ica kusungusha ica munshita ileisa kuntanshi ukupitila muli Daniele kasesema. Lesa alangile icakumwenako nangu ifikomo ifya fintu ifikesa citika mucalo intanshi ya nshita pa myaka amakana yabili ne myanda isano, iya kuntanshi ukufuma pa nshita yakwa Daniele kasesema ukufika fye kunshita yakwa Yesu. Ubu busesemo bwatuntwike muciloto ico Lesa apele kuli Nebukadnesari imfumu ya Babele, ukufuma imyaka amakana yabili ne mwanda isano iyapita.

Icimonwa cacushishe imfumu apakalamba nganshi lelo ta ibukishe elyo abukile mutulo! Panuma ilyo abamano bonse abamu Babele bafililwe ubulondoloshi bwaciko, umulumendo wa chihebere uwali umunkole uwitwa Daniele ayishile ipela, nokulanda ukuti Lesa uwamumulu ena kuti asokolole ifyashika nefya fisama. Ificushishe umutima wamfumu, efyo Daniele ayebele imfumu ukwabula ukutina (uwashipa):

"Waloleshe, wemfumu, kabili pantanshi yobe paiminine icilubi icikalamba icapulamo icakutinya mukumoneka. "Umutwe uwacilubi wali uwagolide usuma wapwililika, Icifuba namaboko fya silvere, ulufumo namatanta fyali ifya mukuba, amolu yali aya cela, amakasa mwali icela lubali, lubali ibumba." "mwamwene, lyasuka ilibwe lyaputulwa apabula iminwe, kabili lyapole icilubi pamakasa yaciko aya cela ne bumba, no kuyatobaula; "Elyo fyatobawililwe pamo, icela, ibumba, umukuba, silvere na golide nokuba nge misunga ya pa fipulilo fya kumwela; elyo umwela wafisendele, fyasuka tafyasangilwe apa kwikala. NE LIBWE ILYAPOLELE ICILUBI LYAISABO LUPILI LUKALAMBA, NO KWISUSHA PANO ISONDE PONSE." - Daniele 2:31-35.

Ici cilubi, nangula icimpashanya. Mukumona kwa pa mulu kuti kwamoneka kwati tacikwetemo isubilo, lelo, tekanyeni panono.

2. UBUSESEMO BWALONDOLOLWA

Panuma ya kweba Nebukadnesari ukulingana nefyo icimonwa cakwe cali ali uwa sangalala, kasesema Daniele alondolwele ati;

"ici cali eciloto, nomba twalondolwela imfumu ubulondoshi bwaciko." - Daniele 2:36.

UMUTWE WA GOLIDE: Bushe bufumu nshi ubwamucalo ubo Daniele ayebele imfumu ati umutwe wa golide waleiminina?

"Imwe mwemfumu nimwe imfumu ya shamfumu lintu Lesa mumulu apelako ubufumu, amaka, abana babantu nenama shampanga ne fyuni fyamulu apela muminwe yenu, nokulenga mube kateka muli fyonse fine: UMUTWE WA GOLIDE NIMWE." - Verses 37, 38.

Daniele alelanda kumfumu ya buteko ubukalamba ubwamucalo: "Nebukadinesari, Lesa alekweba ati ubufumu bobe, ubwa Babele buleimininwa nomutwe wa golide kucilubi."

ICIFUBA NAMABOKO AYA SILVERE:
Kumano ya bantunse Babele amoneke kwati bufumu ubu kekala umuyayaya. Lelo cinshi ubusesemo bulesosa ati ecikacitika ukukonkapo?

"Panuma yobe, ubufumu bumbi bukema ubwacepako panono kubufumu bwenu." - Verse 39.

Mukwisushisha efyo Lesa asobele kabela, ubufumu bwakwa Nebukadinesari bwaliwile noku pokololwa ilyo Sailasi umushilika mukalamba uwa ku Persia apokolwele ubufumu ubwabena Babiloni mumwaka wa 539 B.C. Icifuba na maboko aya Silvere fike minina ubufumu ubukalamba ubwa Medo-Pesia na cimbi ichalo ica maka aya pulamo nganshi.

IFUMO NA MATANTA IFYA MUKUBA:
"Bushe cinshi iciputulwa cacilubi icacela cikalamba cileiminina icakonkapo ubufumu ubwacitatu, ubwamukuba, bukema nangu bukateka icalo conse." - Verse 39.

Ifumo namatanta aya mukuba aya cilubi yale iminina ubufumu ubwa Greece. Alekisanda kacimfya mukalamba uwa bene Medo-na-Pesia, apilibwile Greece ukuba ubuteko bukalamba ubwesonde lyonse. Bwatekelwe ukufuma umwaka wa 331 ukufika 168 B.C.

AMOLU AYACELA:
"Mukulekelesha kukaba ubwacine (efyo asosele kasesema) ubwakosa ngecela pantu icela cilatobaula no ku shonaula ifintu fyonse pamonga fye icela citobaula ifintu tu pimfya tu pimfya, efyo cikashonaula cikatobaula bonse fye." - Verse 40.

Panuma ya kwa Alekisanda bwali nenwike (ukupwa amaka) nokwakanika kubene beka umusango waku shumfwana mpaka fye kuli pelepele mumwaka wa 168 B.C. mubulwi bwa Pudna "ubufumu bwacela" ubwacilamo bwapokolwele Greece amaka.

Kaisala-Augustus (Caeasar) Atekele ubufumu bwa Ciloma munshita eyo Yesu afyelwe mupepi imyaka amakana yabili ayapita (Luke 2:1). Kristu naba sambi bakwe baikele munshita ileiminimwa na makasa ayacela. Giboni:, 18th c. kalemba uwafintu ifyapita, uwamu myaka iyalenga imyanda ikumi na cine konse konse. (C 18th) ukwabula ukutwishika aletontonkanya pa masesemo yakwa Daniele elyo alembele ati: "Icilubi ica golide, nangula silvere, nangula umukuba ifi fileiminina amafumu nemfumu shafiko, shalitobawilwe muku konkana kubufumu ubwacela ubwabena Roma." Edward Gibon kalemba wa fintu ifyapita uwali munshita ya kuwa kwabufumu bwacina Roma. (John D Morris and Company), Volume 4, p.89.

Tontonkanyeni pakashita panono panono palwa ifi ifyalandilwe kabela elyo tafilati ficitikwe mukutontonkanya kwa bantunse Daniele uwaikele munshita iyabena Babele ifyo engakwata ubwishibilo bwama bufumu yalekonkamo bumo nobunankwe imyanda ya myaka kuntanshi? Tulakwata ubwafya ukutontonkanya ifikacitika mumakwebo ya mu maliketi mucalo conse mumulungu umofye uleisa kuntashi! Lelo Babiloni, Merdo-Pesia, Greece na Roma fya akanike umo no munankwe pamo nga fyasobololwe ukukonkana fye nga abana abesukulu abacimfwilo mumulongo.

Bushe Lesa ali namaka ya kutungulula ifyakuntanshi kuti twakwata isubilo mukupekanya kwakwe ukukalamba. Ubwasuko tamuli noku twishikamo iyo ni eeee…

AMAKASA NEFIKONDO IFYA CELA YATOBENKANISHIWA NEBUMBA:
Bushe kukaba ubufumu bumbi ubwalenga yasano kukonka pa bufumu bwa ci Roma?

"Pamo fye nga efyo mwamwene amakasa nefikondo fyali ifya tobenkana lubali ibumba nalubali icela ubu bukaba ifi. UBU BUKABA UBUFUMU UBWAPATUKANA Lelo bukabamo namaka ayacela pamo ngefyo wamwene icela nafisankana ne bumba. Pamo ngefyo ifikondo fyali lubali fyela lubali ibumba. Efyo ubu bufumu bukaba lubali ubutobaika nangu ubushakosa (ubwanenuka)." - Daniele 2:41, 42.

Kasesema Daniele tasobelepo ubufumu ubwalenga yasano ubwakuteka isonde lyonse. Lelo ukulekana kwa bufumu ubwabena Roma. Ubufumu bwa ci Roma buka putaulwa mumfumu ikumi pamo nga efyo buleimininwa nefikondo ikumi ifya nkasa sha cilubi.

Bushe ici calicitike? Eee ukwabula ukutwishika calicitike. Munshita yamyaka imyanda ine ne myanda isano (c 4th and 5th) mu nshita yabu Kristu ifipondo ukufuma ku kapinda katali fyasanshile ubufumu bwa chi Roma ubwali nabupwa amaka. Na mukulekelesha imishobo ikumi yakene Roma ku mboshi namabufumu ikumi ayaibela yatampile ukuyiteka mumipaka yonse ya kufyalo fya basungu. Ifi ifikondo fileiminina amabuteko yamu fyalo fya basungu ilelo.

3. INSHIKU SHESU MUBUSESEMO BWACHIPINGO

Bushe ubusesemo bwakwa Daniele bwalisobele ukuti cikeshiwa namaka yonse ukukumbinkanya pamo aya amafumu ya Europe ukuba mwisamba mwamuntu umo?

"Pamo nga efyo wamwene icela na cisankana nebumba efyo abantu bakaba abasankana kabili taba kekatane pamo, nge icela tafingekatana nebumba." - Daniele 2:43.

Imiku iyingi abantu abamaka bale esha ukulundanya Europe mubuteko bumo, lelo lyonse fye balafilwa. Napoleon alyeshesheko ukucila fye bonse kukulundanya amafumu ya Europe, limbi aletontonkanya pali ubu ubusesemo elyo abutwike ukufuma mukuchinfya munkondo ya waterloo, alilile ati, "Lesa uwapulamo kumaka ancilamo ukuchila!"

Kaiser Wilhelm II na Adolf Hitler bali nefita ifya kosesha ifya pali ilye inshita. Lelo cila umuntu alifililwe uku lundanya amabuteko aya mu Europe. Mulandu nshi? Pantu ishiwi lyakwa Lesa lyali mu kweshiwa. "Ati abantu bakaba aba tobenkana taba kekatane nakalya." Ifyacitike munkondo shonse shibili ishacalo conse file shininkishiwa ukuti Lesa ewa kwata amaka mu maboko yakwe; ayafintu ifya kuntanshi fyonse fyaba mu bufwayo bwakwe. Ici cishininkishisho icinga tupela isubilo no muteka tima, necicetekelo muku pekanya kwakwe kwabumi bwa mikalile yesu.

4. UKUTONTA AMENSO KUNTANSHI YA NSHITA

Kushele fye iciputulwa cimo mu busesemo bwakwa Daniele ici shila fikilishiwa. Bupilibulo nshi ubwa libwe lilya ilyatobele icilubi pamakasa no kucipelaula ngu bunga, elye lyasangwike ulupili ulukalamba ukwisula icalo conse?

"MUNSHITA YA MFUMU ISHI (IMFUMU ISHILETEKA MU EUROPE PALI NOMBA)" Lesa wa mumulu akaleta ubufumu bwakwe ubu sha konaulwe, nelyo ukushilwa ku bantu bambi. Buka tobaula ama bufumu yonse noku yapwisha, bwena bukekalilila umuyayaya." - Daniele 2:44.

"Aya mabufumu" yale iminina nenkasa ne tukondo utwa cilubi ba kateka ba nomba abali mu Europe cilesontela mu nshiku shesu. Icilibwe ico icaputwilwe ukwabula iminwe noku ponena pacilubi noku citobaula mutupinfya tupinfya. Elyo cikesula icalo conse (verses 34, 35, 45) Nomba line Yesu akekila ukufuma kumulu nokwisa bika ubufumu bwakwe ubwansansa nomutende. Elyo Kristu ilibwe ilya kale ne mfumu ya shamfumu ikateka isonde umuyayaya! Ifintu fyonse ifyasobelwe muli Daniele 2 fyali citika ukufumyako fye icakulekelesha ukutobwa kwa cilubi kulibwe ukulingana no bwanshiko bwa kwa Lesa. Nomba tulepalamina ukupwilikisha kukalamba ukubwela kwakwa Kristu mu calo. Yesu Kristu umwana wa kwa Lesa alimupepi no kwisa pwisha ubulwi ubwa kwitila umulopa mumikalile ya bantunse. No kubika ubuteko bwakwe ubwa muyayaya kabili ubwakutemwa ne cikuku.

5. ICILOTO CAMFUMU NAIWE (NANGU IWE NE CILOTO CAMFUMU)

Ubusesemo bule sokolola ukutungulula kwakwe mukubikapo ubufumu kabili nokufumyapo ubufumu. Lesa alishiba ifya kunuma, kabili ubu busesemo bwa mu cipingo butulangilila fye apabuta ukuti Lesa alishiba nefya kuntanshi fyonse. Nga cakuti Lesa eutungulula ubuteko bwa bantunse muli tonse kabili na mufikomo fyonse, cine cine kuti atungulula no bumi nangu imikalile ya cila muntu. Yesu alitweba mucishinka ukuti: "lelo ne mishishi ya kumitwe yenu yalipendwa yonse. Eico mwitina" (Mateo 10:30-31). Ubupe bwakwa Lesa ubwa busumino nangula icichetekelo kuti bwatwafwilisha ukufumya amalangulushi no mwenso. Isubilo nangu icilolelo ico atupela nangu ukutuputamo kuti chatwafwa nangu uku bomba nge ng'anda yamutima iishinga sendwa (Abahebere 6:19).

Erasmus umusamba (uwamasambililo) uwaikele mu myaka imyanda ikumi namutanda alondolwele ica citike nangu ubusanso bwacitike mulwendo lwabo lumo ulwa pa menshi ubo buntu aleibukisha fye inshita shonse isha mweo wakwe. Ubwato bwabo bwatampile ukulakusa napanshi muchipupu icikalamba. Ilyo amabimbi ayakalamba yatampile ukuma mu chibwato icakuti chatampile no kutobaika, naba choba bonse balisungwike nokusakamikwa nganshi kabili baiketwe no mwenso uukalamba. Abantu abalimu chibwato batampile uku nokupingula nangu ukumfwe chitu. Abengi batampile ukupunda mutule kubatakatifu babo, no kwimba inyimbo no kubilikisha mumapepo nokupapata.

Erasmus amwene po umuntu umo pakati kabo basendele mu chibwato ena ali uwaibela mumichitile yakwe. Erasmus alembele ati: "Pakati kesu palifye umukashana umo ushatinine nangu ukusunguka iyoo uyu mukashana ali nomwana muminwe nokonsha ale monshya. Ewalimofye eka ushalepunda nangu ukulila talechita nangu chimo alepepelafye mumutima no kwikatishafye umwana wakwe uwalele pamatanta. Erasmus asangile ukweba ati ukukupepa kwauyu mukashana kwalikwakutwalilila mumusango wakwe uwakupepa fye lyonse ngefyo umusango wakwe waba pamo ngefyo achetekela muli Lesa wakwe tepamulandu wamwenso iyoo. Elyo ichibwato chatendeke ukwibila uyu mukashana aisangile ali pa mulu walubao nangu ipulanga elyo bamupele icimuti echo atampile ukubomfya nge nkafi ukuboko kumo eko aikatile umwana elyo ukukumbi eko aleobela. Kabili chamoneke fye apabuta ati tali nokupusuka lelo pamulandu wa cichetekelo chakwe muli Lesa alifye uwashipa no kuteko mutima. Uyu mukashana no mwana wakwe ebali abantanshi ukufika kunse. Icichetekelo muli Lesa uwachine cileta ubulekano nokushipa nangufye elyo ichalo camoneka nge chilelepauka mupepi naifwe nangu ukushinguluka ifwe. Tatuba fweka nokuyobela fwebene fweka. Ukuboko ukukalamba ukwakwa Lesa mukulu eukututungulula no kutwikatilila.

Ngacakuti waishile nangu nga waipela kuli Yesu mucishinka ena akupela icisumino nangu icicetekelo icinga kupususha no kukupusha muma cusho yonse. Isa sosange umutende nangu icibote icapulamo ico Yesu atulaya nga twasumina muli wene umutende namunshila; umutende wandi na mipela…. Mwilenga imitima yenu isakamane kabili mwiba nomwenso (Yohane 14:27). Bushe namukwata uyu mutende? Nga cakuti na mukwata amatotelo yabe kuli Yesu umupusushi wenu. Nga cakuti tamulakwata uyu mutende bushe cinshi cinga milesha ukupokelela Yesu Kristu mumitima yenu ilelo?