UBUPEKANYO BWA MWEO OBE

Panuma shimapepo nalanda pa mulandu wa "Ico na suminina muli Yesu," umulumendo umo uwafwele bwino amutandalile ilyo alebelenga no kutila, "Ukulanda kwenu ukwa muno bushiku kwa ciwama, nomba fyonse ifyo wacilanda pali Kristu fya chifuma muli Baibele yobe. Njeba nga cakuti yesu aikele pano calo, nishi ico amasambililo ya muchalo taya mulandilapo?

"Lipusho ilya linga." Shimapepo ayaswike ninshi alepilibuka no kubula amabuku ayengi. "Nomba mucishinka, amasambililo yacalo yala mulandapo Yesu Kristu. "Ifyo kuti natemwa ukuimwena," umulumendo ayaswike. "Cawama kalata iyi iyalenga 97 iya mwibuku lyalenga 10 pa makalata yakwa Pliny Mwaice, keminina wa bena Roma mu Bithynia. Icitungu ca Asia wa kale. Pliny alembele kuli kateka wa ku Roma, Trajan, ukumwebako ifyalecitika mu citungu cakwe. Mona, apa aleipusha ko ifya kusunga ibumba lipya ilya bena Kristu. Alelanda ifyo ili bumba lyalekula bwangu nefyo baleimba inyimbo shakwa katungulula wabo, Kristu. Pliny atumine kalata yakwe mu A.D. 110. Kalata yakwa Pliny ilelanga icishininkisho ca uyu muntu, Kristu, elyo no kusabankanishiwa kwa busumino mu nshiku sha ba postole.

Capapusha, umulumendo atile, "njebeniko na fimbi!" Ilyo shimapepo alepita mwibuku nalimbi, alundilepo, "Naumbi kalolekesha nangu kasambilila wa lyashi lyachitike kale, uwalingana na Pliny, ali Tacitus. Mu mabuku yakwe (Ibuku lya 15. Chapita 44) alandile pa lupato lwa kwa Nero, no kucushiwa kwa bena Klistu pa nshita ya kocewa umusumba wa Rome. Tacitus alondola ukuti ishiwi lya Kristiani lya fuma kwishiwi lya 'Kristu'. Alanda no kuti Yesu Kristu uwa sangile amapepo ya cina Kristu ba mwipeye kuli Pontius Pilate (Pilato), uwali kapingula wa milandu mu Yudeya, mu nshita ilya Tiberius ali kateka. Ili lyashi Tacitus atupela fyalinga na fye na mashina, nefifulo elyo na fyonse ifya citike ifyalembwa mu Bbaibele.

"Ba Pasta, ine nshaishibe ukuti ifi fyonse filasangwa mu masambililo ya calo!" Umulendo apapwike. Shimapepo alundilepo, "Ndefwaya umwenekeshe ukuti mu A.D. 180 Celsus alembele icitabo ica kususha abena Kristu, ukulanga ukuti nabafulisha kabili bali na maka.

"Nga ucili uletwishika, ibukisha ukutila yalya amabuku yane ayelandwe nayo yene yalanda fye pafya citike akale pamo nga mabuku ya Calo.
Ilyo uyumulumendo ailwike ukuti icipingo na masambililo ya calo yalisumina ukuti Yesu Kristu aikele pano calo ngo muntu, ailefye uwa sumina ukuti Yesu Kristu ali uwa cine.

1. KLISTU ALIBAPO UKUFUMA KU MUYAYAYA

Yesu tali fye umuntu umusuma, ali ni Lesa. Finshi Yesu asosele umwine ukulingana na bu Lesa bwakwe,

"Nga mwaishibe ine, na tata wine kuti mwamwishiba. Ukutampa nomba mwamwishiba no kumumona mwa mumona. Onse uwa mona ine ninshi amona na tata." - Yoane 14:7-9. (Kano fye nga na fisoswa, yonse amalembo yalefuma mu Baibele ya New INTERNATIONAL VERSION (NIV).

Nga ulefwaya ukwishiba amasuko ya kumepusho "Lesa ninani? Aba shani?" Lolesha fye pali Yesu uwatile,

"Ine na tata tuli umo." - Yoane 10:30.

Lesa tata na Yesu umwana baikala pamo ukutula ku mu yayaya (Bahebele 1:8). Takwatala akubako akashita nelyo kamo ilyo Yesu tali na wishi. Wishi batemwana fye cimo chine no kusakama umunanke ngefyo Yesu aishile tulanga mu bwikashi bwa buntunse pa no calo.

2. KRISTU, UMUTIMA WA MULUMBE NO BUSESEMO

Pamulandu umulumbe wa mweo wa kwa Kristu bufikilisho bwa busesemo, ilyashi lya mweo wakwe lyalembelwe ninshi talafyalwa. Ama busesemo ya mu cipingo ca kale yatulangisha ko ubwanshiko bwa mweo, imfwa no bututubuko bwa kwa Kristu muku taangisha. Icipingo cipya mulumbe wa mweo wakwe uwalembwa mukufikilisha.

Ukwikala ukufuma pa myaka 500 ukufika pa myaka 1500 ilyo Yesu talafyalwa, ba kasesema ba kale basobele ifintu ifyacine ifingi ifya pa mweo wa kwa mesaya. Elyo napantampilo fye ya butumikishi pano calo iya kwa Kristu, ilyo abantu bale palanya umweo wakwe nefya sobelwe mu cipingo cakale, Finshi ifyo basangile?

"Natusanga limo lintu Mose alembelepo mwifunde kabili napali uyo balembelepo kasesema - Yesu waku Nazareti, Mwana YUSUFU." - Yoane 1:45.

Umupusushi wesu ale tusontela ku busesemo ubwafikilishiwe pa kuti twinga mwishiba:

"Elyo ukutampila kuli Mose na ba kasesema bonse alibalondolwelele ifya landilwe mu cipingo ca kale pali wene!" - Luka 24:25-27.

Ubusesemo ubwa fikilishiwa bupela icisininkisho icakweba ati Yesu e mesaya wa sobelwe.

3. UMWEO WA KWA KRISTU EKUFIKILISHA KWA BUSESEMO

Natuloleshepo pa malembelo yamo aya busesemo Ukufuma mu cipingo cakale - kufililisha kwayako mu cipingo cipya.

Icifulo cakwe icakufyalilwamo
Ubusesemo bwa mu cipingo cakale:
"Nomba iwe Betelemu Efulata,... Nimulifwe emukafuma uwakwisa teka islaeli, uo intuntuko yakwe yaba iyakale nakale, iya myaka mikungule." - Mika 5:2.
Ubufikilisho bwa mu cipingo cipya:
"Yesu afyalilwe mu Betelemu ya mu Yudea." - Mateyo 2:1.

Ukufyalwa kuli nacisungu
Ubusesemo bwa mu cipingo cakale:
"Nacisungu umo akaba no mwana kabili akafyala umwana mwaume, akamwinika imanweli (Lesa ali naifwe)." - Esaya 7:14.
Ubufikilisho bwa cipingo cipya:
"Yusufu mwana Davidi, witina ukubula Maria abe umukashi obe, pantu ico emite cha mupashi wa mushilo. Ali no kufyala umwana umwaume, elyo muka mwinika ishina ati Yesu (Lesa alapususha)." Mateyo 1:20-23.

Umutante wa kufyalwa kwakwe mu lupwa lwa kwa Yuda
Ubusesemo bwa mu cipingo cakale:
"Inkonto ya bufumu tayakatale aifuma mu Juda, mpaka akese umwine." - Ukutendeka 49:10.
Ubufikilisho bwa mu cipingo cipya:
"Pantu caba icishafisama ukuti imfumu Yesu yafumine mulupwa lwa ci Yuda." Abaebele 7:14.

Ukukanwa kwakwe
Ubusesemo bwa mu cipingo cakale:
"Alisulilwe elyo no ku kanwa ku bantu." - Esaya 53:3.
Ubufikilisho bwa mu cipingo cipya:
"aishile kuli ico icalo cakwe, lelo abakwe taba mupokelele." - Yoane 1:11.

Ukubembwa kwakwe namalipilo balipile uwa mubembele
Ubusesemo bwa mu cipingo cakale:
"No munandi untu nacetekele, uwalelya naine, nao nansanukila." - Amalumbo 41:9.
"Nalibebele ati nga mwasanga chilibino, ndipileni, nomba nga tefyo sungeni: Kanshi epa kundipila silufa amakumi yatatu." - Sekalia 11:12.
Ubufikilisho bwa mu cipingo cipya:
"Elo umo uwapa basambi ikumi na babili uwe shina lya Yuda Iskalioti - aile kuli bashimapepo bakalamba no kwipusha, 'finshi ifyo mulempela nga na muleta mu maboko yenu? Elyo ba mupendele silufa amakumi yatatu." - Mateyo 26:14-15.

Imfwa yakwe pa lupanda
Ubusesemo bwa mu cipingo cakale:
"Nabatula ifisansa fyandi elyo na makasa." - Amalumbo 22:16.
Ubufikilisho bwa mu cipingo cipya:
"Ilyo baishile ku cifulo ico beta ati pa cipanga, epo ba mutanikile." - Luka 23:33 (monene na Yoane 20:25).

Ukufyuka kwakwe munshishi
Ubusesemo bwa mu cipingo cakale:
"Pantu tamwakanshe munshishi, nangula mukaleke uwa mushilo wenu akabole." - Amalumbo 16:10.
Ubufikilisho bwa mu cipingo cipya:
"Ilyo amwene ifyali ku ntanshi, alandile pa fya bututubuko bwa kwa Kristu, ukuti taba mushile munshishi, nangu umubili wakwe tawabolele. Lesa na imya uyu Yesu ukuba no mweo, na few bonse tuli baka mboni baici cishinka." - Imilimo 2:31, 32.

Ifishininkisho na fifulisha ifya kweba ati Yesu tacitilwe fye ukulingana no ku sobelwa kumo kumo. Ilyashi lya mweo wakwe cine lyalembelwe ninshi talafyalwa namaka eyo tatwishibe. Icine Yesu ni mwana Lesa.

Panuma yakulolesha pa fishinka, tulingile ukusala ukupitila mwipepo nganinani akaba imfumu mu myeo yesu. Nga cakuti tamwacitefyo, bushe mwalabika umweo wenu mu maboko ya kwa Yesu?

4. UMWEO UWA TANTIKWA NA LESA

Yesu aikele umweo uwa pekanishiwa na Lesa, uwa tantikwe imyaka iingi ninshi talafyalwa. Lyonse aleibukisha uyu mulandu, anakilile ubutungulushi bwa kwa Lesa. Kristu atile:

"Ine nshichita po akantu nelyo kamo palwandi lelo nanda fye ifyo tata amfundile… pantu lyonse nchita fye ifya kumusekesha." - Yoane 8:28, 29.

Lesa apekenye umweo wa buntunse uwa kwa Yesu ninshi talafyalwa. Kabili Lesa alikwata ubupekanyo bwa cilamuntu. Alishiba ifyo cilamuntu engafikilishisha ubufwayo bwakwe no kusanga umweo uwafulisha.

Ray taishibe nga alefwaya ukuipela ku bu pekanyo bwa kwa Lesa; Nomba ilyo afikilwe no bwafya bwa kusala isukulu lya kuya ko, aipingwile ukwipusha Lesa umuku uwa kubalilapo. Apepele inshiku ishingi no kweshaa ukumfwa ubwasuko. Panuma ya kashita akanono amwene ubwasuko. Panuma ya kashita akanono amwene ubwasuko ubwatambalala ichalengele ukuti asale isukulu lya B: ili shali namutengo lelo lyali ilikalamba. Pakanshita fye akanono panuma ya kutampa isukulu aishibene po na bena Klistu aba mu kabungwe ka Campus Crusade for Christ. Panuma ya kuilundanya kuli ili bumba pamyaka ibili umweo wakwe wali pilibuka.

"Ilelo Ray ngaalolesha kunuma, amona ukutila inshita yonse ilyo akwata ubwafya epusha Lesa," Lesa aiswile inshila imbi iipya mu mweo wakwe.

Kuti waishiba shani ubupekanyo bwa kwa Lesa pa mweo obe? Lesa alatungulula munshila ishingi.

(1) BAIBELE
Ukulingana na Malumbo, libuku nshi litungulula imyeo yesu?
"Ishiwi lyobe elampi ku makasa yandi kabili elubuto mu nshila yandi." - Amalumbo 119:105.
Ishiwi lya kwa Lesa lipela amano ayapya no ku lolekesha (Abena Loma 12:2, Amalumbo 119:99). Ukulapepa lyonse no kubelenga amalembelo enshila isuma iya kutambalikilamo ifyo tukefwaya.

(2) IFINTU IFITUPONENA IFYA LUSE
Lesa kabili alatutungulula mufintu fimo ifi tuponena. Amalumbo 23 ya langa Lesa nga kacema musuma. Kacema atungulula impanga shakwe mu mikonko ya mulemfwe na mu mikonko ya mabwe. Twalikwata kakumba uwikala mupepi naifwe inshita shyonse.

(3) UKULANDA KWAKWA LESA KUMUTIMA
Lesa kabili ala tutungulula mukulanda ku mano yesu. Mupashi alangusha "amenso ya mutima obe" (Ba Efeso 1:18). Ilyo lyonse twa twalilila ukulanda na Lesa nao elyo atwalilila ukututungulula. Apanga bwino amano yesu ayomukati na ma tontonkanyo elyo ne mipingwile pakuti tulemona bwino ifilekonka po

5. BAKALANGILILA BALINGILE UKUBA CIMO

Caliba icanaka ukutontonkanya ati ule ikala umweo wa bwina Lesa nelyo ulekonka fye ama tontonkanyo yobe (Amapinda 16:25). Ukumfwa kwesu kulingile kwa ampana pamo no bufundisho bwa cipingo. Tecisuma ukusuminisha ati Lesa aletutungulula kano intungulushi shonse shitatu shile ampana. Natubule Jake, abe cakumwenako. Alikwete umukashi umusuma nabana babili, nomba aliulungene na namayo umbi. Aebele abanankwe ati: "Nachiba ni mpepelapo elyo ndeumfwa kwati bufwayo bwa kwa Lesa."

Imyumfwile ne mitontonkanishe ya kwa Jake ya mufumishe mu nshila. Ale elenganya ifyo ni mu bufwayo ba kwa Lesa emo akumanishe uyu namayo elyo kabili tailwike ukuti aloleshe pamakambisho ya cipingo pa buchende. Elyo ne cipingo. "Ifunde elyo na bukambone," ebuku lya suminishiwa ukutungulula, kapingula wa kulekelesha. (Esaya 8:20). Twila suminisha ukuitukumuna nangula ifintu fimbi ukutufumya ku fikomo fya cipingo.

6. UKUIPELA KU BUPEKANYO BWA KWA LESA

Ilyo Satana aishile mu kutunka Yesu mu chiswebebe, atile, "Nga chakutila wa sulileko ukupita mu ma cusho ya kuipela ilambo ukulingana ngefyo wiso apekanya, ndinokukupela icalo muminwe yobe, ukwishibikwa, ubukankala elyo no bwikashi ubwa chikata." Satana ayaswike ne chapita mukwesha ati afumye Yesu munshila. Nomba cila nshita Yesu alemulwisha na mashiwi yakuti "calilembwa" (Mateyo 4:1-11).

Icisambililo ca maka twingasambilila ku mweo wa kwa Yesu kuipela ku bufwayo bwa kwa tata. Nangu fye ni pakati ka kukalipwa mu Getisemani, alilile ati "Tata wandi, nga cingabe icayanguka, lekeni ulukombo ulu lumpite. Nomba tebufwayo bwandi kano ubufwayo bwenu" (Mateyo 26:39). Panuma ya myaka itatu mu mulimo wa butumikishi, ukwikala cilabushiku mu bu pekanyo bwa kwa Lesa, amashiwi asosele pakufwa yali: "Nacipwa" (Yoane 19:30). Yesu mucacine aletila, "Umweo wandi uwa pekanishiwe na Lesa nomba wapwa no kufikilishiwa."

Intuntuko ye lyashi tulelonda po elyo ne lyashi limbi ilyashika lisangwa mu ma buku aya: Amapepala ya cilonganino ca ba Kristu (Documents of the Christian Church), ayasalilwe elyo no ku lembwa na Henry Bettenson (London, Oxford University Press); Joseph Cullen Ayer. Ibuku lya ntuntuko ye lyashi lya cilonganino ca kale (New York: Abana ba kwa Charles Scribner, 1930, 1941);Origen: Contra Celsum, lyapilibwilwe na Henry Chadwick (Cambridge: University Press, 1965); F.F. Bruce, Amapepala ya mu cipingo cipya (The New Testament Documents): Bushe ya cishinka? 5th edition, ilyalembulwilwe (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1960 na R. T. France. Icishininkisho ca kwa Yesu (The evidence for Jesus) (downers Grove, Illinois: Intervarsity Press, 1986). Aya ma buku yabili aya kulekelesha tayakosa mutengo elyo yalasangwa mu ma shitolo umo bashitisha ama buku ya bwina Kristu. Nga ama buku ya kubalilapo yatatu tayale moneka mu ma laibulale (library), abo abali ku America kuti ba oda ukupitila muli ba Laibulale (Library).