Ki Bun Pait Ki Lah Ne Em Ban Bakla?

Ha ka Guide 16 ngi la shem ba kaba iohmad ia ka jingjahthait ka Sabbaton ka long ka dawai kaba donkam ban ialeh pyrshah ia ki jingban khia ka khuslai (stress). Namar ba U Blei U sngewthuh ia ki jingdonkam jong ngi, U la pynskhem ia kawei pa kawei ka sngi ka bahynniew na ka bynta ka jingjahthait jong ngi ia ka met bad ban pynthymmai ia ka mynsiem. Hadien ba u la pynlong ia ka pyrthei ha ki hynriew sngi, U la shongthait ha ka sngi ka ba hynniew, u "la kyrkhu" bad pynkyntang khuid ia ka." Jenesis 2:1-3.

Mynba U Blei U la ai ia ki shiphew hukum ha ki briew jong U, ki Israel, U la buh ia kata ka hukum ban rakhe ia ka sngi ka ba hynniew, ka Sabbaton hapdeng ka ain jong U (Eksodos 20:8-11). Katba kum kane ka hukum, ka Sabbaton ka dei ka jingkynmaw ia ka bor bapynlong jong U Blei, ka sngi ba dei ban sangeh trei bad pyrkhat shaphang ki jingitynnad bad ki jingphylla ki kam jong U, ka sngi ban shongthait bad ban wan hajan U Nongthaw jong ngi, ka sngi ban iit bniah kham jylliew ia ka jingiadei jong ngi bad U.

Ha ki sngi ba U Jisu U la im kum u briew ha khyndew, ma u ruh u sumar ia ka Sabbaton (Lukas 4:16) bad U la pynskhem ia ka sngi kaba pynmyntoi ia ki Khristan (Markos 2:27,28). Ki don bun ki dkhot ha ki Kam ki Apostol ki pynshai kdar ba ki synran U Khrist ki ia mane ha ka Sabbaton hadien ka jingmihpat jong U (Ki Kam 13:14; 16:13; 17:2; 18:1-4,11).

1. KA JINGKYLLI BA PYNSHAIONG

Kane ka pynpoi ia ngi sha ka subjek kaba kiba bun ki shem jingeh. Ka pyrthei Khristan la katto katne por ka la rakhe artylli ki sngi ki bapher. Ha kawei ka liang, ki babun ki Khristan ki rakhe ia ka Robibar da ka mynsiem basngur, ki ngeit ba ka dei ka jingkynmaw ia ka jingmihpat U Khrist. Ha kawei pat ka liang, don ka kynhun bakhraw ki Khristan, kiba shida mynsiem, ki ngeit ba ka Baibl ka pyndonburom tang ia ka sngi ba hynniew kum ka Sabbaton bad ym don hangno hangno ruh bapynshisha ia ka jinglong bakyntang ka Robibar.

Hato ka don jingiapher shisha kano ka sngi ngi rakhe kum ka Sabbaton? Kum ki briew kiba shida bad ba kut jingmut naduh la ka mynsiem ba kwah ban tip ia ka jingshisha, barobor ngi dei ban kylli ia lade: "Kaei kaba U Jisu U niewkor? U Jisu U kwah aiu ia nga ban leh?

Ban poi sha ka jingrai kut shaphang kane, donkam ban pynshai katto katne tylli ki jingshisha: Mano bapynkylla ia ka Sabbaton na ka Sngi Saitjain, ka sngi bahynniew jong ka taiew, sha ka Robibar, ka sngi nyngkong jong ka taiew? Hato ka Baibl ka ai bor kum ia kata ka jingleh? Lada kumta, U Blei, U Khrist, ne ki Apostol kiba pynlong ia kata ka jingkylla? Ngin sdang da kaba khmih ia ki daw baroh kiba lah ban long.

2. DEI NE EM U BLEI UBA PYNKYLLA IA KA SNGI?

Hato ka don kano kano ka jingpynbna na U Blei kaba pynkylla ia ka Sabbaton na ka sngi ka bahynniew sha ka banyngkong jong ka taiew?
Kiba bun ki Khristan ki pdiang ia ki 10 hukum kum ki nongialam bashisha da kaba ngi dei ban im. Ki dei tang ma ki ka khubor kaba U Blei U la thoh da lade na ka bynta u khun bynriew. Ki long kiba donkam katta katta, la thoh ruh ha ki maw da ki shympriahkti jong U Blei hi. (Eksodos 31:18).

Ha ka hukum ka basaw U Blei U la bthah ia ngi:
"Kynmaw ia ka sngi Sabbaton ban rakhe khuid ia ka. Hynriew sngi men trei bad leh ia ka kam jong me baroh, hynrei ka sngi ka ba hynniew ka long ka Sabbaton ia U Trai Uba U Blei jong me. Ha ka men ym leh kaei kaei ruh ka kam. . . . Naba ha ki hynriew sngi U Trai U la thaw ia ka bneng bad ia ka khyndew, ia ka duriaw, bad ia baroh badon ha ki, hynrei u la shong sngi ha ka sngi ka ba hynniew. Namar kata U la kyrkhu ia ka sngi Sabbaton bad U la pynkyntang khuid ia ka." Eksodos 20:8-11.

Mynba U Blei U la ai ia ki shiphew hukum ha ki briew jong U, U la pynpaw shai ruh ba ym dei ban don uno uno u briew uban pynkylla ne pynbeit ia kata ka jinghikai bakyntang ba la mih na ka rmiang shyntur jong u.

"PHIN YM PYNTAM ei ei ruh ha kata ka ktien ia kaba nga la hukum ia phi, lymne pynduna na ka, ba phin ioh sumar ia ki hukum U Trai Uba U Blei ia kiba nga la hukum ia phi." Deuteronomi 4:2.

U Blei da lade hi U la kular ba Un ym pynkylla ia ki hukum jong U;

"Ia la ka jutang NGAN YM PYNKHEIN lymne kylla ia kata kaba la mih noh na ka rmiang shyntur jong nga. Salm 89:34.

Ka Baibl ka la kren shai ba U Blei U khlem pynkylla ia ka Sabbaton na ka ba hynniew sha ka sngi banyngkong jong ka taiew.

3. HATO U JISU U PYNKYLLA IA KA SABBATON?

Kat kum U Jisu, kim dei kita kiba lah ban pynkylla:
"Wat mut ba nga la wan ia ka ban pyndam noh ia ka hukum lymne ia ki nongiathuhlypa; ngam shym la wan ia ka ban pyndam noh, hynrei ia ka ban pynskhem. Naba shisha nga ong ha phi, haban da leit noh ka bneng bad ka khyndew, kat iwei i dak rit lane iwei iba khun khyndiat eh na ka hukum kin ym leit noh, tad ynda yn pyndep baroh." Mathaios 5:17,18.

Ha ka Guide 16, ngi shem ba ka long ka rukom U Jisu ban mane ia U Blei ha ka synagog ha ka sngi Sabbaton (Lukas 4:16). Ngi la shem ruh ba U Jisu U la kwah ia ki synran jong u ban iai rakhe ia ka sngi Sabbaton bad iohpdiang ia ka jingkmen ka jingkohnguh (Math. 24:20).
Ka long kaba shai na ki jinghikai bad ki nuksa U Jisu ba ngi donkam ban shongthait ha ka Sabbaton, bad pynlut por bad U Blei.

4. KI APOSTOL KI PYNKYLLA NE EM IA KA SABBATON?

U Jakob u nongialam banyngkong jong ka balang Khristan banyngkong, u la thoh kune shaphang ki 10 hukum:
"Namar jar uban sumar biang ia ka hukum baroh kawei; hynrei un jynthut tang ha iwei, u la jia long uba rem noh na ki baroh. Namar uta uba ong, wat klim, u la ong ruh wat pyniap. Te lada men ym klim, pynban me pyniap, me la jia long kein u nongpalat ia ka hukum. Jakob 2:10,11.

U Lukas, u doctor bad u ebanjelist ha ka balang ka banyngkong, u thoh.

"Ha ka sngi Sabbaton ngi la ialeit shabar ka shnong harud ka wah ha kaba ngi la tharai ba ka don ka jaka duwai; bad ynda ngi la iashong, ngi la kren ha ki kynthei kiba la wan iaseng." Ki Kam 16:13.

Ka Testament Bathymmai ha Ki Kam Ki Apostol ka kren 84 sien mynba la rakhe ia ka Sabbaton da ki nongbud jong U Khrist, baroh na ki palat ia ka 14 snem hadien ka jingmihpat U Jisu. Artylli ki Sabbaton ha Antiok (Ki Kam. 13:14, 42, 44); kawei ha Philippi (Ki Kam 16:13); lai tylli ha Thessaloni (Ki Kam 17:2,3); 78 tylli ki Sabbaton ha Korinth (Ki Kam 18:4,11).

U Ioannis uba khatduh na ki khatar ki apostol ban iap, u la sumar ia ka Sabbaton. U la thoh kumne:
"Nga la long ha U Mynsiem ha ka sngi U Trai." Jingpynpaw 1:10.

Kat kum U Jisu, ka sngi U Trai ka dei ka Sabbaton:
"Naba U Khun u briew u long U Trai ka Sabbaton." Mathaios 12:8.

Kaba wad ia ka sabut na ki Jingthoh ka pynpaw ba ki Apostol ki khlem pynkylla ia ka sngi shongthait U Blei na kaba hynniew sha ka sngi nyngkong jong ka taiew. Ka Testament Bathymmai ka kren tang phra sien ia ka sngi nyngkong ka taiew. Ym don kawei ruh na kita ba la kren ia ka kum ka sngi kyntang, lymne ai jingmut ba dei ban buh kyrpang ia ka kum ka sngi mane blei. Ka jingeksamin ba bniah ia ki phra tylli ki dkhot kiba kren ia ka sngi nyngkong jong ka taiew ki kdew ia kine ki jingjia:
(1) Ki kynthei ki la wan sha ka jingtep ha ka sngi nyngkong ka taiew (Mathaios 28:1).
(2) "Ynda la kut ka Sabbaton" ki kynthei ki la thied ia ki jingiwbih, ba kin ioh wan ban
pynsleh ia U Jisu (Markos 16:1,2).
(3) U Jisu U la mihpaw nyngkong eh ha ka Mari Magdalin dang step ha ka sngi nyngkong ka taiew (Markos 16:9).
(4) Ki nongbud U Jisu ki la sdang ban leh ia ki kam jong ki hynriew sngi ha ka sngi nyngkong jong ka taiew (Lukas 24:1).
(5) Ka Mari ka la leit sha ka jingtep U Jisu bad ka la shem ba ka jingtep ka thylli ha ka sngi nyngkong jong ka taiew. (Ioannis 20:1).
(6) Ki synran ki iadon lang "namar ba sheptieng ia ki Jiw" (Ym dei ban iaseng) ha ka sngi nyngkong ka taiew (Ioannis 20:19).
(7) U Paul u kylli ia ki dkhot balang ban khein ia ki jingdon jong ki ha ka sngi nyngkong ka taiew, bad "ban buhkyrpang ia ka peisa" na ka bynta ki ba kyrduh ha Jerusalem (I Korinth 16:1,2). Ka jingong ka khlem kren ei ei ia ka jingiaseng niam.
(8) Ha ki Kam 20:7 u Lukas u kren shaphang ka jingialap u Paul ha ka sngi nyngkong ka taiew ha ka jingiaseng ai khublei. Da shisha u Paul u ialap man ka sngi, bad u apostol u kdiah kpu man ka sngi (Ki Kam 2:46).

Ym don kawei ruh na kine ki Jingthoh ba ai jingmut ba ki apostol ki la thmu ban pynkylla ia ka jingrakhe ia ka Sabbaton ka sngi ka ba hynniew. Ki Apostol ki khlem ong ei ei ia ka jingpynkylla ia ka Sabbaton ka sngi ba hynniew sha ka sngi nyngkong ka taiew. La shai kdar ba ym don sakhi ia ka jingpynkylla ia ka Sabbaton ne ka sngi Saitjain, ka sngi ka ba hynniew ka taiew sha ka Robibar, ka sngi nyngkong ka taiew. Ka jingpynkylla ka la wan hadien ki sngi jong U Jisu bad ki Apostol, kumta ngi dei ban phai sha ka histori ban iohi mynno bad kumno ka jingkylla la wan jia.

5. NANGNO KA ROBIBAR KA WAN?

Ki Apostol ki la maham ia ngi da kaba shai ba katto katne ki Khristan kin syntuid na ki jinghikai jong ka Testament Bathymmai: "Kumta to long kiba peit ngor!" (Ki Kam 20:29-31). Bad kata ka dei kaba la jia thik. Ki nong thoh histori kiba lah ban shaniah ki da iathuh shai kumno ki Khristan ki sdang ban iaid sakma na ka jingsngur ki apostol. Ki khana pateng bad ki jinghikai kiba u Paul, u Petros, bad kiwei ki nongseng ia ka balang Khristan kim ju ai lad ia ka jingpartuh ki jinghikai bakla shapoh ka balang.

Ka jingpynkylla na ka jingrakhe ia ka Sabbaton sha ka jingrakhe Robibar ka la jia hadien ynda la dep thoh ia ka Testament Bathymai bad ki Apostol ki la iap lut baroh. Ka histori ka buh jingkynmaw ba ki Khristan ki la bujli na kaba mane bad shongthait ha ka sngi ba hynniew sha ka sngi ba nyngkong ka taiew. Hynrei ki bangeit ki khlem sangeh kynsan kaba rakhe ia ka Sabbaton ka sngi ba hynniew bad sdang kynsan ban sumar ia ka Robibar kum ka sngi U Trai. Ka jingrakhe Robibar kaba nyngkong eh kaba thikna da ki Khristan ka la jia ha Italy, ha pdeng jong ka spah snem ka baar hadien U Khrist. Bun snem hadien kata ki babun ki Khristan ki iai rakhe baroh ar ki sngi, katba kiwei pat ki iai rakhe tang ia ka Sabbaton.

Ha u March 7, H.K. 321, U Konstantine bakhraw u pynmih ia ka hukum Robibar kaba nyngkong, kaba pynbor ia ki briew baroh, lait tang ki nongrep ha ka hima Rome ban shong thait ha ka Robibar. Kane, bad kiwei ki san tylli ki hukum ba la pynmih da u Konstantine shaphang ka Robibar, ka la long ka nonglam lynti ia kiwei ki hukum Robibar naduh kata ka por haduh mynta. Ha ka spah snem ka basaw ka dorbar Laodikaia ka khlem khang ia ki Khristan ban sangeh trei ha ka Sabbaton, bad ka pynbor pat ia ki ban pyndonburom ia ka Robibar da kaba sangeh trei ha kata ka sngi.

Ka histori ka pynpaw ba kaba mane blei ha ka Robibar ka dei ka dustur briew. Ka Baibl ka khlem aibor ban pynduh noh ia ka Sabbaton ka sngi ba hynniew jong ka hukum ka basaw. U Nongiathuhlypa Daniel u la kren lypa ba ha ka ia Khristan ka bor ba shukor kan pyrshang ban pynkylla ia ka hukum U Blei (Daniel 7:25).

6. MANO BA PYNLONG IA KANE KA JINGKYLLA?

Mano ba pynkynriah ia ka Sabbaton na ka sngi ka ba hynniew sha ka sngi banyngkong jong ka taiew? Ka Balang Katholik ka kam ba dei ma ka ba la leh ia kane. Ha ka jingpyrshang ban pyllait ia ka hima Rome na kaba hap lyngkhot lyngkhai, ki nongialam jong ka balang ki la pyniajan bad pyrshang ban pynkylla ia ka sngi mane Blei na ka Sngi Saitjain sha ka sngi Robibar.

Ka kot Katekis jong ka balang Roman Katholik ka ong kumne:
"Kylli: Kano kaba dei ka sngi Sabbaton?
"Jubab: Ka sngi Saitjain ka dei ka sngi Sabbaton.
"Kylli: Balei ngi rakhe ia ka Robibar ha ka jaka ka Saitjain?
"Jubab: Ngi rakhe ia ka Robibar ha ka jaka ka Saitjain namar ba ka Balang Katholik ka la pynkylla na ka Saitjain sha ka Robibar." Peter Geiermann, The Convert's Catechism of Catholic Doctrine (1957 edition, p. 50).

Ka balang Katholik ka pyntip da ka jingsngew sarong ba ki dei ki nongialam ba kynja briew kiba la pynkylla ia kane.

"Ia ka sngi bakhuid, ka Sabbaton la pynkylla na ka Saitjain sha ka Robibar. . . . ym na kano kano ka jingbthah ba la shem ha ki jingthoh, hynrei da ka bor jong ka balang. . . . Kito kiba pyrkhat ba ki Jingthoh ki dei ka iktiar ba tang ma ka hi, ki dei da kaba shong nia ban long Seventh-day Adventist bad rakhe ia ka sngi saitjain kum ka sngi bakyntang" __ Cardinal Maida, Archbishop of Detroit, Saint Catherine Catholic Church Sentinel, Algonac, Michigan, May 21, 1995.

7. AIU KI KATTO KATNE KI BALANG PROTESTAN KI ONG?

Ki jingtip ba la ai da ka jingmynjur lang ki iathuh lyngkot ia ki jingngeit jong ki babun ki balang, ki Protestant ki iamynjur ba ka Baibl kam ai bor ei ei ruh em ia ka jingrakhe Robibar.

U martin Luther, u nongseng ia ka balang Lutheran, u la thoh ha ka Augsburg Confession, Article 28, paragraph 9:
"Ki (Roman Katholik) ong ia ka jingpynkylla ia ka Sabbaton sha ka Robibar, ka sngi U Trai, marpyrshah ia ki shiphew hukum (10 hukum), . . . ym don shuh kawei pat ka nuksa ia kaba la kham kren sarong ban ia ka jingpynkylla ia ka sngi Sabbaton. Khraw, ki ong ka bor bad ka iktiar jong ka Balang, naduh ba ka la pynduh noh ia kawei na ki shiphew hukum."

U Theologian ka Balang Methodist, u Amos Binney bad u Daniel Steele u peit thuh:
"Ka long kaba shisha, ki peit thuh:
Ka long kaba shisha ba ym don hukum ia ka jingpynbaptis khunlung. . . lymne don hukum ei ei ruh ban sumar khuid ia ka sngi nyngkong ka taiew." Theological Compend, (New York: Methodist Book Concern, 1902), pp 180,181.

Dr. N. Summerbell, historian jong ki synran U Khrist ne Christian Church, u la thoh:
"Ka balang Roman ka la phaidien bak . . . . ka la pynkylla bak ia ka hukum ka basaw da kaba pyndam noh ia ka Sabbaton ka ktien U Blei, bad buh bujli da ka Robibar kum ka sngi shuti." A True History of The Christian and The Christian Church, pp 417, 418.

8. KAEI KA JINGMIH BASHISHA?

Kane ka la pynpoi ia ngi markhmat bad ka jingkylli:
Balei ba ki ba bun ki Khristan ki rakhe ia ka Robibar khlem ka jingaibor Ka Baibl? Kaba kham donkam, ia kano ka sngi nga dei ban sumar? Hato ngan bud ia kito kiba ong, "Ngam tharai kan don jingpher ei ei kano ka sngi nga rakhe lada nga rakhe kawei na ki hynniew?" Lane, ngan niew kum ka sngi badonkam ba U Jisu U Nongthaw jong ngi, u pynskhem mynba U la thaw ia ka pyrthei jong ngi, bad ia ka sngi ba U Blei U la kdew ha ki 10 hukum: "Ka sngi ka ba hyniew ka long ka Sabbaton.?"

Hangne ngi leh ia kaei kaba palat ban ia kaba paw habar kum ka jingrakhe, hynrei kano kata ka sngi kaba iadei thik bad ka Baibl. Ka jingmih kaba kongsan ka dei ka jingkohnguh ia U Jisu. U Nongthaw jong ngi U la buh kyrpang ia ka Sabbaton kum ka sngi "bakyntang" kum ka por ia ngi bad ia ka longing jong ngi ban don hajan jong U na ka bynta ka bor bad ka jingpynthymmai. Iano ngan kohnguh? Hato ngan kohnguh ia U Khrist, U Khun jong U Blei, lane ia ka khana pateng ia kata ka sngi kaba nga sumar kum ka sngi kyntang? Ka jingjied ka long kaba shai: ka jinghikai ki briew lane ia ka Ktien jong U Blei. Ia ka jingbuh bujli u briew lane ia ka hukum U Blei.

U nongiathuhlypa Daniel u ai ka jingmaham ia kito kiba "pyrshang ban pynkylla ia ki por bad ia ki hukum." Daniel 7:25. U Blei U dang khot ia ki briew jong u sha ka jingkohnguh. U khot ia ki ban sumar ia ka Sabbaton kum ka dak jong ka jingkohnguh bad jingieit ia U.

U Jisu U la ong, Lada phi ieit ia nga, phin kohnguh ia kaba nga hukum ia phi (Ioannis 14:15). Bad u kular ia ka jingkmen kaba dap ia kito kiba ieit ia u katban kohnguh ia ki hukum jong u (Ioannis 15:9-11). Ngi don u Nongpynim baphylla. U thrang eh ia ngi ban iohmad ia ka jingieit jong u ha ka jingjanai jong ka. Ka dohnud ba kohnguh mon sngewbha ka plie wang ia ka jingkhang ia kata ka jingieit.

Ha kper Gethsemane U Khrist U la pyndem lut ha ka mon U Kpa __ wat la ka diengphna ka ieng ha khmat jong U bad ki pop jong ka pyrthei ki la khniot jubor ia ka jingim jong U. Katba U pyrta ia U Blei, "To shim ia kane ka khuri na nga," U la iai sah uba aiti lut ha ka jingkyrpad, bad u ong, "pynban ym ia kaba nga mon, hynrei ia ka mon jong me" (Markos 14:36).

U Khrist U thrang ia ngi ban iohmad ia ka jingpyndep jong kata ka jingim ba la aiti lut ba ka wallam. Bad u kwah ruh ia ngi ban ioh mad ia ka jingkmen ka jingjahthait jong ka Sabbaton. U kwah ia ngi ban shaniah ha U katba ngi kmen ban kohnguh ia ki hukum jong U baroh, ba yn ioh pyndep ia ka kular U Jisu bad ka jingkmen jong U kan long ha phi bad ka jingkmen jong phi kan long ka badap (Ioan. 15:11).