Ngi Lah Ban Ngeit Ia Ka Baibl

Ki haram nimok bapawnam ki ba pynngam ia ka jhad ki British kaba ki ai kyrteng Ka Bounty hynrei ki kut noh da kaba ia shong iasah bad ki kynthei trai shnong jong ki ha ka dew lynnong ba kynjah jong ka Pitcairn ha South Pacific. Kata ka kynhun ka kynthup ia ki 9 ngut ki nongniah lieng jong Ka British, hynriew ngut ki dei ki rangbah nong Tahiti bad 10 ngut ki kynthei nong Tahiti, bad kawei ka thei samla badang 15 snem. Uwei na kita ki nongniah lieng u la shem ia ka buit shet kiad, te shen ka jingbuaid ka la pynsniew khait ia ki briew ha kata ka dew lynnong. Ka jingiashoh iadat hapdeng ki shynrang bad kynthei ka la kiew shaduh ka jingleh jubor ba mar kylliang.

Hadien katto katne por sah sa tang uwei u briew uba poi ha kata ka dew lynnong na kita ki haram nimok. Hynrei une u briew, u Alexander Smith, u la shem ia kawei ka Baibl na kawei ka synduk ba la wan rah na ka jhad. U la sdang ban pule ia kata ka Baibl bad hikai de ia kiwei ki briew ha kata ka dew lynnong ia kaei ba ka ong. Haba u leh ia kata, ia ka jingim jong u ruh la pynkylla, bad khatduh khatwai ia ka jingim ki briew baroh ha kata ka dewlynnong.

Kita ki briew ha kata ka dew lynnong ki la sah marwei. Kim don jingiadei shuh bad ka pyrthei shabar haduh ynda lawan poi ka jhad na ri America kaba kyrteng ka Topaz ha u 1808. Ki briew jong kata ka jhad ki la shem ba kata ka dew lynnong ka roi ka man bha khlem kiad, khlem patok, ym don nongkam sniew. Ka Baibl ka la pynkylla ia kata ka dewlynnong na ka dujok ha pyrthei sha ka nuksa kaba U Blei U kwah ia ka pyrthei ban long. Kumta ruh ka neh haduh kane ka sngi.

Hato U Blei U dang kren ha ki briew lyngba ki sla jong ka Baibl? Khlem artatien u dang kren. Katba nga thoh ia kane, nga dang khmih ha ka sla jubab ba la phah sha ngi da uwei na ki khynnah uba pule ia ki lynnong Baibl. Ka jingthoh lyngkot ha trai ka ong, "Nga don ha byndi, ryngkat bad ki ban sa shah pyniap, ba la rai ban iap, na ka bynta ka jingleh bymman. Shwa ba ngan pule ia kine ki lynong Baibl, nga long uba la jah noh, hynrei mynta nga don ei ei ban kyrmen, bad nga la shem ia ka jingieit bathymmai."

Ka Baibl ka don ka bor kaba lah ban pynkylla ia ka jingim ki briew. Haba ki briew ki sdang ban pule minot ia ka Baibl, ia ki jingim la pynkylla bak.

1. KUMNO U BLEI U KREN HA NGI LYNGBA KA BAIBL

U Blei U ia kren bad u Adam bad ka Im, ki briew kiba nyngkong ha khyndew, u ia kren bad ki markhmat. Hynrei ynda u wan peit biang ia ki hadien ba ki la leh pop, kine ki arngut ki la leh aiu?

"Uta u briew bad ka tnga jong u ki la iohsngew ia ka jingsawa U TRAI Uba U Blei ba u dawan iaid ha ka kper ha ka jingpyngngad ka sngi bad KI LA BUHRIEH IA LADE NA U TRAI UBA U BLEI hapdeng ki dieng jong ka kper." Jen. 3:8.

Ka pop ka la pynwit ia ka jingiakynduh mar khmat bad U Blei.
Hadien ba ka pop ka la wan sha ka pyrthei, kuno U Blei u iakren bad ki briew?

"Shisha U Trai U Blei un ym leh ei ei, khlem da pyntip ia la ka jingthmu ha la ki shakri ki nongiathuhlypa." Amos 3:7.

U Blei um shym la iehnoh ia ngi ban sah ha ka jingdum shaphang ka jingim bad ka jingmut jong ka. Lyngba ki nongiathuhlypa jong u ___ ki briew kiba u la khot ban kren bad ban thoh na ka bynta jong U ___ u la pynpaw ia ki jubab jong u ia ki jingkylli bakhraw jong ka jingim.

2. MANO BA THOH IA KA BAIBL

Ki nongiathuhlypa ki ai ia ki khubor U Blei da ka ktien bad da u khulom katba ki dang im, bad ynda ki la iap, ki jingthoh jong ki ki im hadien jong ki. Te ia kine ki khubor jingiathuhlypa la lum lang hapoh ka jingialam U Blei ha kawei ka kitab kaba la tip kum ka Baibl.

Haduh katno kine ki jingthoh ki long kiba lah ban shaniah?

"Haba phi tip shuwa ia kane, ba ym don jingiathuhlypa na ki Jingthoh Bakhuid kaba long na ka jingbatai u briew hi. Namar ym da ka mon u briew la wan ka jingiathuhlypa mynno mynno ruh: hynrei ki briew ki la kren na U Blei kein, haba la pynkhih ia ki da U Mynsiem Bakhuid." II Petros 1:20,21.

Ki Nongthoh jong ka Baibl kim shym la thoh kat kum ka mon ne jingkwah jong ki hi, hynrei tang kat kumba la ialam ia ki da U Mynsiem U Blei. Ka kitab ka dei ka kitab U Blei!

U Blei U iathuh ia ngi shaphang ialade bad pynpaw ia ki jingthmu jong u ia ka jait bynriew. Ka pyni ia ka jingiohi U Blei ia kaba la dep, bad u pynpaw ruh ia ka lawei, u da iathuh ia ngi kumno un leh ia ki jingeh jong ka pop ha kaba khatduh, bad kumno ka jingsuk kan wan sha ka pyrthei jong ngi.

Hato ka Baibl baroh kawei ka dei ka khubor na U Blei?

"Ka Jingthoh baroh ka long ba la pyrsad mynsiem da U Blei, bad kaba myntoi ia ka jinghikai, ia ka jingsneng, ia ka jingpynbeit, ia ka jingpynmlien kaba ha ka hok: khnang ba u briew jong U Blei Un ioh long janai sha ka jingleh babha baroh." II Timothi 3:16,17.

Ka Baibl bakhuid ka ktah jur ia ki briew namar ka Baibl baroh kawei ka long kaba la pyrsad mynsiem da U Blei. Ka dulir ba la pyrsad mynsiem, ka kitab jong U Blei. Ki nongiathuhlypa ki iathuh ia kaei kaba ki la iohi bad la iohsngew ha ka ktien briew, hynrei ka khubor kaba wan beit na U Blei. Kumta lada phi kwah ban tip ka jingim ka dei kaei, pule ia ki Jingthoh Bakhuid. Kaba pule ia ka Baibl kan pynkylla ia ka jingim jong phi, katba phi nang pule ia ka da kaba duwai, katta phin ioh mad ia ka jingsuk ha ka mynsiem.

U juh U Mynsiem Bakhuid uba la pynkhih ia ki nongiathuhlypa ban thoh ia ka Baibl, Un pynlong ia ki jinghikai jong ka Baibl, ka gospel kaba trei kam ha kaba pynkylla ia ka jingim jong phi lada phi khot ia u Mynsiem ban don lem haba phi pule ia ka Baibl.

3. KA JINGLONG KAWEI JONG KA BAIBL

Ka Baibl ka long ka iing buh kot jong ki 66 tylli ki kitab. Ia ki 39 kitab jong ka Testament Barim la thoh naduh 1450 S.K. haduh 400 S.K.; Ki 27 Kitab jong ka Testament Bathymmai la thoh hapdeng H. K. 50 bad H. K. 100.

U Moses u la sdang ia ki san tylli ki Kitab banyngkong jong ka Baibl shwa khyndiat ka 1400 S.K. U Apostol Ioannis u la thoh ia ka kitab bakhatduh jong ka Baibl, ka Jingpynpaw kumba 95 H.K. Namar ka 1500 snem ki por bathoh ia ki kitab banyngkong bad bakhatduh jong ka Baibl, la don 38 ngut ki nongthoh ba la pyrsad mynsiem kiba la thoh ia ka ktien U Blei. Katto katne ki dei ki nongkhaii, kiwei pat ki nongap langbrot, ki nongtong dohkha, ki shipai, ki doctor, ki nongialap, ki syiem ___ ki briew ha la ki kam ki kam jong ka jingim. Bunsien ki im hapdeng ki rukom im bad ki jinghikai baiapyrshah.

Hynrei hangne la iohi ia ka jingphylla bakhraw: Haba la lum lang ia ki 66 tylli ki kitab jong ka Baibl lem bad 1,189 tylli ki lynnong kiba la pynlong da ki 31,173 tylli ki dkhot, ngi shem pynban ia ka jingialong kawei bad jingiahap sur kaba janai ha ki khubor ba ki ai.

Tharai u briew u wan tied ka jingkhang jong phi bad, ynda la khot shapoh, u buh pynban ia u maw marble u ba ym don dur don dar ha kamra pdeng jong phi, nangta u mih noh khlem kren shi kyntien. Wan sa kiwei ki briew ki iabuh uwei hadien uwei pat haduh 40 ngut ki briew iwei pa iwei ki la buh la i jong i bynta ha kawei ka jaka.

Ynda uba khatduh u la leit noh, phi la sngew phylla ban iohi ba la ieng pynban da ka dur briew baitynnad ha khmat jong phi. Nangta phi tip ba bun na kita ki "nongot dur" kim ju iakynduh iwei ia iwei pat, namar ki wan na South America, na China, na Russia, na Africa, bad na kiwei ki bynta jong ka pyrthei. Phin pynkut nia kumno? Ba la don mano re mano ba la thaw buit lypa ia kata ka dur briew bad phah sha uwei pa uwei u briew ia ki jingbatai babeit bashai ia i bynta iba u dei ban leh.

Ka Baibl kum ka kitab ka iathuh ia kawei ka khubor ba iasoh lang ___ kum ka dur briew bajanai. Kawei ka jingmut ka la thmu ia kata baroh, ka jingmut (mind) jong U Blei. Ka jingiatylli jong ki Jingthoh ka ai ia ka sabut ba wat la thoh ia ka da ki briew, u dei U Blei uba ialam bad pynkhih ia ki jingmut.

4. PHI LAH BAN SHANIAH IA KA BAIBL

(1) Ka jingri pynsah pynneh ia ka Baibl ka long kaba phyla. Baroh ki jingthoh ba mynshwa jong ka Baibl la thoh da ka kti ___ bun spah snem shwa ban mih ka kor shon kot. Ki dei ki nongthoh kiba bud na kaba nyngkong ka jingthoh bad sam ia ki sha kiwei. Ki dang don da ki hajar kum kita ki jingthoh.

Ki jingthoh ha ka ktien Hebru jong ka Testament Barim kiba naduh 150 haduh 200 snem shwa U Khrist la shem hajan ka duriaw Baiap ha ka 1947. Ka long kaba i phylla ba kita ki kot kli kiba la 2000 snem ki don thik ki juh ki jingshisha kiba ngi shem ha ka Testament Barim jong ka Baibl kaba shon mynta. Kata ka dei ka sakhi ba khlain bor ba pyni haduh katno ka Ktien U Blei ka long kaba lah ban shaniah.

Ki apostol ki la thoh shibun na ka Testament Bathymmai kum ki shithi ba ki phah sha ki balang Khristan kiba la seng hadien ka jingiap bad ka jingmih pat U Khrist. La don palat ia ka 4,500 tylli ki jingthoh jong ka Testament baroh ne shi bynta na ka la pyni ha ki iing kyrpang bad laibrari ka ri Europe bad America. Katto katne kiba naduh ka spah snem ka baar. Da kaba ianujor ia kine ki jingthoh bad ka Baibl kaba mynta, ngi lah da kaba suk ban iohi ba ka Testament Bathymmai ruh ka iai neh khlem kylla naduh ba la thoh ia ka.

Ha kine ki por ia ka Baibl baroh kawei ne shi bynta na ka la pynkylla sha ki 2,060 tylli ki jait ktien. Ka dei ka kot kaba lah tam ban die ha pyrthei: palat ia ka 150 millian tylli ba die man ka snem.

(2) Ka jingbeit bad jingthikna ka histori jong ka Baibl ka long kaba phylla. Shibun ki jingshem jong ki nongtih ia ki shnong barim bajah ki pynskhem ia ka jingbeit jingthikna ka Baibl. Ki nongthoh histori ki la lap ia ki jingthoh ha ki maw it bad ki mot maw kiba la pynpaw pyrthei ia ki kyrteng, ki jaka, bad ia ki jingjia kiba la tip mynshwa tang ha ka Baibl.

Kum ka nuksa, kat kum ka Jenesis 11:31, u Abraham bad ka ing jong u "ki la mih na ka Ur ki Khaldi ban leit sha ri Kanaan." Namar ba tang ka Baibl kaba kren shaphang ka Ur, ki don ki riewstad kiba ong ba ym ju don kum kata ka shnong. Nangta ki nongtih ia kiei kiba rim ki shem shapoh khyndew ia ka kut templ ha ka bynta ba shathie jong ka Iraq ia u rishot pyllun, ha trai ka don ka jingthoh bad la shem ia ka kyrteng Ur. Ki jingshem kiba hadien ki pyni ba ka Ur ka dei ka nongbah kaba man bha bad ki briew kiba la tip la shai. Hynrei ia kata ka nongbah la klet noh, dei tang ka Baibl kaba pynsah ia ka kyrteng jong ka ___ tad haduh ynda u mohkhiew jong ki nongtih u la pynshisha ia ka jingdon jong ka. Bad ka Ur ka dei tang kawei na kiba bun ki nuksa ba la pynskhem da ki nongtih ia ka jingthikna jong ka Baibl.

(3) Ka jingpyndep bashisha ia ki jingiathuhlypa jong ka Baibl ki pyni ba phi lah ban shaniah ia ka Baibl. Ki jingthoh ki don bun ki jingiathuhlypa ia ka lawei kiba la pyndep mynta ha khmat jong ngi. Ngin sa ia peit bniah hadien ia ki katto katne kine ki jingiathuhlypa ha ki lynnong kiba hadien.

5. KUMNO BAN SHEMPHANG IA KA BAIBL

Katba phi wad ia ka ktien U Blei bat ia kine ki nongrim jingshisha ha ka jingmut:
(1) Pule ia ka Baibl da ka mynsiem kaba duwai. Lada phi wan sha ka Jingthoh da ka dohnud bad jingmut kaba plie lyngba ka jingduwai, ka la kylla long ka jingiakren bad U Jisu (Ioan. 16:13,14).

(2) Pule ia ka Baibl man ka sngi, kaba pule ia ka Baibl man ka sngi ka long u shabi sha ka bor ha ka jingim, ka jingiakynduh bad ka jingmut U Blei (Rom 1:16).

(3) Katba phi pule ia ka, shah ia ka Baibl ban kren ialade hi. Kylli: Aiu u nongthoh ia ka Baibl u thmu ban ong? Da kaba ioh bat ia ka jingmut ka dkhot te ngi lah ban pyniadei da kaba sngewthuh sha ka jingim mynta.

(4) Pule ia ka Baibl da ka sobjek. Ianujor ia ka Jingthoh bad ka Jingthoh. U Jisu U pyndonkam ia kata ka rukom ban pynsabut ba U la dei U Messiah.

"Haba u la sdang na u Moses, bad na ki nongiathuhlypa baroh, u la pynpaw ha ki ha ki jingthoh baroh ia kiei kiei ruh shaphang ia lade." Lukas 24:27.

Da kaba buh lang ia baroh ki ba ka Baibl ka don ban ong ha kano kano ka sobjek ngi ioh ka jingsngewthuh kaba pura.
(5) Pule ia ka Baibl ban ioh ia ka bor ban im namar U Khrist. Ia ka ktien U Blei la pynshai ha ki Hebru 4:12 kum ka waitlam arliang syrti kaba nep. Ka kham palat ban ia ki ktien ha ka sla kot, ka dei ka atiar baim bad badonbor ha ka kti ban ialeh bad ki jingpynshoi ka pop.
(6) Shah shkor katba U Blei U kren ha phi lyngba ka ktien. Lada u briew u kwah ban tip ia ka jingshisha shaphang kano kano ka sobjek, u ne ka ki dei ban mon ban bud ia kaba ka Baibl ka hikai (Ioan 7:17), ym ia kaba u briew u pyrkhat, ne ia kaba ka balang ka hikai.

6. KA BAIBL KA LAH BAN PYNKYLLA IA KA JINGIM JONG PHI

"Kaba plie ia ka ktien jong me ka ai jingshai; ka pynshemphang ia kiba shida." Salm 119:130.

Kaba pule ia ka Baibl ka pynkhlain bor ia ka jingsngewthuh, ka ai bor ia phi ban jop ia ki jingmlien basniew, bad pynlah ia phi ban nang kiew ha ka met, ka bor pyrkhat, ha ka jinglong babha, bad bakynja mynsiem.

Ka Baibl ka kren ha ka dohnud. Ka iadei bad ki jingiashem u bynriew ___ ka jingkha, ka jingieit, ka jingiapoikha, ka longkmie long kpa, bad jingiap. Ka pynkhiah ia ka jingmong ba jylliew tam ha ka jinglong briew, ha ka pop bad ka kordit kiba mih na ka.

Ka ktien U Blei kam dei ka kitab jong kawei ka jait bynriew, kawei ka juk, kawei ka rukom im ki briew. Wat lada la thoh ia ka ha ri Mihngi, hynrei ka kyntu kumjuh ha ki briew kiba shong ha ri Sepngi. Ka rung sha ki ing ki baduk bad sha ki ing jong ki riew spah. Ki khynnah ki ieit ia ki jingiathuh khana basngewtynnad jong ka. Ki riew shlur jong ka ki pynkyndeh mynsiem ia ki samla. Ki bapang, ba kynjah, bad ki tymmen ki shem jingtngen bad jingkyrmen ia ka jingim ba kham bha.

Namar ba U Blei U trei lyngba ka Baibl, ka don ka bor bakhraw. Ka lah ban pynpait wat ia ki dohnud ba eh pyrshah ia ki jingsngew briew, ka da pynjem bad pyndap ia ki da ka jingieit. Ngi la iohi ba ka Baibl ka la pynkylla ia u nonglute bad u nongdih kani sha u nongialap. Ngi la iohi ruh kumno ka Baibl ka pynkylla ia u nongshukor sha u nonghikai uba hok bad u babeit. Ngi la iohi ba kane ka kitab ka knieh kynthet ia ki briew na tmier ka jingiap bad ai ia ki da ka jingsdang bathymmai ba don jingkyrmen. Ka Baibl ka kyrsiew jingieit hapdeng ki nongshun. Ka pynlong ia uba sarong ban leh rit bad ia uba khwan lalot uba sbun. Ka Baibl ka pynshait bor ha ka jingtlot, ka pynkmen ia ka jingkhuslai, ka pyntngen ha ka sngewsih, ka ialam ha ka jingbymthikna, ka pynjem haba jrem. Ka pyni kumno ban im da ka jingshlur bad kumno ban iap khlem jingtieng.

Ka kitab jong U Blei, ka Baibl, kan pynkylla ia ka jingim jong phi! Phin sa iohi shuh shuh katba phi nang pule ia ka JINGSHEM.
Balei ba la thoh ia ka Baibl na ka bynta jong ngi? U Jisu U jubab:

"Hynrei ia kine (Ki jingshisha ka Baibl) la thoh ba phin ioh ngeit ba U Jisu U long U Khrist, U Khun jong U Blei; bad ba da kaba ngeit phin ioh ka jingim ha ka kyrteng jong U." Ioannis 20:31.

Ka daw ba khraw tam ba ngi dei ban tip bha ia ki Jingthoh Bakhuid ka dei namar ba ka dap da ki dur kiba pynpaw ia U Jisu Khrist bad ka pynkyrmen ia ngi ia ka jingim bymjukut. Da kaba khmih ha U Khrist lyngba ka Baibl, ia ngi yn pynkylla ban bit ia U. Kumta balei phim pyrshang noh mynta hi ban shem ia ka bor jong ka Ktien U Blei kaba lah ban pynlong ia phi kum U Jisu?